Małopolska
HISTORIA
Prawdopodobnie pod koniec VIII w. powstało na ziemiach późniejszej Małopolski państwo Wiślan, które uznaje się wraz z państwem Polan za kolebkę państwowości polskiej. Stolicą Wiślan był Kraków (Wawel) lub Wiślica. Nie jest pewne czy w skład państwa Wiślan wchodziła ziemia sandomierska, którą od ziemi krakowskiej odróżniają wzorce osadnictwa doby plemiennej oraz brak w ziem sandomierskiej "wielkich grodów" wiślańskich. Oddzielał także te regiony płaszcz lasów staszowskich (Puszcza Rytwiańska i Szydłowska). Istnieją hipotezy, jakoby Wiślanie w IX w. zostali podporządkowani państwu wielkomorawskiemu i przyjęli za jego pośrednictwem chrześcijaństwo, nie znajdują one jednak przekonującego oparcia w materiale dowodowym. Upadek państwa wielkomorawskiego nie przyniósł radykalnej zmiany sytuacji politycznej w Małopolsce. Być może w X wieku ziemie Wiślan znalazły się pod panowaniem czeskim, jednak nie da się rozstrzygnąć kiedy to nastąpiło, jaki miało zasięg, charakter i czy w ogóle miało miejsce.
Pod koniec X wieku, Małopolskę Polanie wcielili do swego państwa (według jednej z teorii, w wyniku wojny polsko–czeskiej w roku 989). Utworzono wtedy dwie prowincje: krakowską oraz sandomierską. Co najmniej od 1000 roku w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, która obejmowała znaczną część regionu, natomiast za panowania Kazimierza Odnowiciela miasto stało się główną siedzibą książęcą. W 1040 roku Kraków staje się stolicą Polski – Małopolska staje się główną dzielnicą Polski. W 1138 na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego kraj został podzielony na dzielnice, a seniorem z władzą zwierzchnią został najstarszy syn, Władysław II Wygnaniec. Ziemia Krakowska i Ziemia Sandomierska stały się główną częścią dzielnicy senioralnej. Kraków stał się siedzibą seniora. W 1177 w Małopolsce wybuchł bunt możnowładztwa przeciwko Mieszkowi III Staremu. Mieszko Stary został wygnany z kraju. W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 region został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. Powołanie na tron krakowski Kazimierza II Sprawiedliwego, najmłodszego syna Bolesława III Krzywoustego, który łamiąc postanowienia senioratu zalegalizował swe rządy na zjeździe w Łęczycy. 25 maja 1243 roku Małopolanie pobili pod Suchodołem upominającego się o Kraków Konrada mazowieckiego. Władzę nad Małopolską objął syn Leszka Białego, Bolesław Wstydliwy. W 1259 roku miał miejsce drugi najazd tatarski, pod wodzą chana Burondy, na Polskę. Książę Bolesław V Wstydliwy schronił się na Węgrzech przed najeźdźcami. Walki trwają do 1260 roku. W 1279 roku po śmierci Bolesława Wstydliwego rządy w Krakowie objął Leszek Czarny. Książę prowadził wojny z książętami ruskimi, Jaćwingami, Litwinami, Tatarami. Od 1291 roku władcą Ziemi Krakowskiej zostaje król czeski Wacław II, a w 1305 roku Wacław III z rodu Przemyślidów. W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski. W 1333 umiera Władysław Łokietek. Pogrzeb króla w Krakowie umacnia rolę miasta jako metropolii monarszej. W tym samym roku rozpoczyna się panowanie Kazimierza Wielkiego. W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366). Za panowania Kazimierza Wielkiego powstał wielki system obronny warowni królewskich zabezpieczających zachodnią granicę państwa od strony Śląska.
W 1364 roku z inicjatywy Kazimierza III Wielkiego powstała Akademia Krakowska. Uniwersytet został odnowiony i unowocześniony przez Jadwigę Andegaweńską i Władysława II Jagiełłę. W XIX wieku nadano mu nazwę Jagielloński, by podkreślić jego związki z tą dynastią. W XIV wieku w ramach województwa sandomierskiego powstała ziemia lubelska, która w 1474 roku została z niego wydzielona (razem z ziemią łukowską) jako województwo.
W czasach I Rzeczypospolitej za Małopolskę powszechnie uważano tereny ówczesnych województw krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego, co miało swoje źródło w kształtowaniu się krain historycznych za czasów Piastów i Jagiellonów. Tak była ona rozumiana wśród ówczesnej ludności Polski.
Ponadto utworzona została, jako jednostka administracyjna, prowincja Małopolska, która obejmowała również Podlasie, Ruś Czerwoną, Podole, Wołyń, Ukrainę. Nie należy jej jednak mylić z właściwą Małopolską jako regionem historycznym.
Na początek XVI w. przypada największy rozwój Krakowa. Kraków i Małopolska stają się centrum rozwoju renesansu w Polsce. 10 kwietnia 1525 w Krakowie po wcześniejszym zawarciu traktatu między królem Zygmuntem I Starym a Albrechtem Hohenzollernem w dniu 8 kwietnia 1525 roku. W wyniku tego aktu Prusy Zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie jako lenno Polski. 1 lipca 1569 na sejmie w Lublinie zawarta została unia lubelska – umowa międzynarodowa Królestwa Polskiego z Wielkim Księstwem Litewskim. W 1609 roku król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę Polski z Krakowa do Warszawy i tym samym przyczynił się do zahamowania rozwoju miasta oraz spadku jego znaczenia.