Dział II: Wykład III: Romanizm

b. Katedra Architektury

Dział II: Wykład III: Romanizm

Postprzez Izabella Ossolińska » 28 lut 2012, 20:54

Informacje ogólne

Romańska sztuka, styl w sztukach plastycznych rozwijający się w XI-XII w. w Europie (dzięki wyprawom krzyżowym zaznaczył też swą obecność na Bliskim Wschodzie) jako pierwszy powszechny kierunek sztuki średniowiecznej. Miał charakter głównie sakralny, a jego dokonania wiązały się przede wszystkim z działalnością zakonów, zwłaszcza benedyktynów i cystersów.

Sztuka romańska nawiązywała do sztuki poźnoantycznej (antyk), zapożyczając od niej poszczególne elementy (np. architektoniczne), lecz jej nie naśladowała. Była odbiciem ścisłej hierarchizacji stosunków społecznych i surowości w ujmowaniu spraw religii. Do jej upowszechnienia przyczynił się Kościół, jednoczący kulturowo narody ówczesnej Europy, i wzrost znaczenia władzy papieskiej.

Architektura

Architektura romańska operowała zrytmizowaną, wymierną przestrzenią dzięki zastosowaniu przęseł w budowlach stanowiących zespół geometrycznych brył wznoszonych z kamiennych ciosów. Najważniejszymi typami budowli były kościoły zakonne i pielgrzymkowe o geometrycznych, surowych formach, wieloczłonowe i zwarte.

W rzutach stosowano formy centralne (okrągłe i wieloboczne) oraz plan krzyża łacińskiego w typie poantycznej bazyliki z kryptą pod chórem, z jednym lub trzema portalami flankowanymi dwiema wieżami w części zachodniej, niekiedy też z parą wież na ramionach transeptu i wieżą na skrzyżowaniu naw.

Rodzaje sklepień

W części wschodniej wznoszono 3, 5 lub 7 apsyd (typ benedyktyński) albo wieniec kaplic promienistych (kościoły pielgrzymkowe). Pod koniec XI w. rozwinięto różne systemy sklepienne tworzące grupy regionalne - sklepienia kolebkowe dominowały we Francji i w Hiszpanii, krzyżowo-żebrowe w Niemczech, kopułowe w południowo-zachodniej Francji, żebrowe we Włoszech. Oprócz sklepień i przęseł stosowanych w systemie wiązanym, do głównych elementów romańskiego wnętrza należały filary, arkady, empory, biforia i triforia.

SŁOWNIK POJĘĆ
1. Rotunda - budowla centralna na rzucie koła, mająca wewnątrz najczęściej jedno pomieszczenie kryte kopułą ( szczególnie charakterystyczna w baroku i klasycyzmie).

2. Absyda – (głównie w architekturze sakralnej), pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu, lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę o równej lub mniejszej od nich wysokości i szerokości wyodrębnione lub wtopione w bryłę budynku.

3. Bazylika – kościół podłużny, wielonawowy o nawie środkowej wyższej od bocznych (wykształciła się w Rzymie, przeciwieństwo jej stanowi kościół halowy)

4. Bazylika filarowo-kolumnowa - kościół podłużny, wielonawowy o nawie środkowej wyższej od bocznych, nawy podzielone filarami i kolumnami.

5. Hala = kościół halowy – budowla sakralna, w której wszystkie nawy mają taką samą wysokość, a nawa główna, pozbawiona okien, oświetlana jest za pośrednictwem naw bocznych. Nawy kryte są zwykle wspólnym dachem. Kościoły te były 3. lub 5. nawowe. Charakteryzują się zwartym układem przestrzennym i prostą konstrukcją.

6. Empora – rodzaj galerii lub trybuny mającej na celu powiększenie powierzchni dla uczestników nabożeństwa albo oddzielenia określonych grup (mogą być w niej organy). Występują zwykle nad nawami bocznymi.

7. Prezbiterium – przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchownych, zazwyczaj wydzielona od nawy głównej lekkim podwyższeniem, balustradą i tęczą (belką górną). Wyodrębniona także w bryle zewnętrznej.

8. Strop – zespół konstrukcyjny rozdzielający w poziomie kondygnacje budynku lub zamykający go od góry, stanowiący płaskie przykrycie wnętrza.

9. Okrzeski – płaskie płytki łupane z materiału skalnego.

10. Baptysterium – budynek przeznaczony do obrzędów chrztu (tzw. Kościół chrzcielny), zwykle w pobliżu kościoła katedralnego, po jego zachodniej stronie, zazwyczaj wolnostojący.

11. Transept – nawa poprzeczna przecinająca nawę główną pod katem prostym, tworząca po jej obu stronach dwa ramiona. Zwykle krzyżuje się tuż przed prezbiterium.

12. Cios – kamień ciosany, blok, najczęściej prostopadłościenny, otrzymywany w procesie obróbki kamienia np. przez dłutowanie lub przecieranie kamienia naturalnego.

14. Wałek – element zdobniczy o przekroju ćwiartki, półkola albo trzech czwartych koła.

15. Żabki – średniowieczna ozdoba architektoniczna w kształcie zwiniętych liści lub pączków, w sztuce romańskiej służyła głównie do ozdabiania kolumn (na gzymsach, archiwoltach, wimpergach, pinaklach i kwiatonach ).

16. Plintus - mała, kwadratowa lub prostokątna płytka umieszczona pod bazą kolumny, bywa także stosowana w cokołach, postumentach.

17. Portal – artystyczna oprawa otworu wejściowego.

18. Archiwolta – łuk konstrukcyjny w zamknięciu górą portali romańskich (i gotyckich), najczęściej ozdobiony rzeźbą, mogą występować na łukach arkad.

19. Tympanon - w architekturze romańskiej i gotyckiej półkoliste lub ostrołukowe pole wypełniające przestrzeń między nadprożem a łukiem portalu, wypełnione najczęściej płaskorzeźbą o tematyce Sądu Ostatecznego.

20. Fryz arkadowy - składa się z szeregu małych łuczków, najczęściej pod okapem frontowych elewacji. Jest on charakterystyczny dla architektury przedromańskiej i romańskiej.

21. Triforium - podzielone na trzy części okno lub przezrocze. Także w romańskich lub gotyckich kościołach rząd podzielonych na trzy części arkadek albo galeria umieszczona w grubości muru i otwarta do wnętrza kościoła przegrodą z arkadek.

22. Biforium - arkadowe okno lub przezrocze podzielone najczęściej kolumienką na dwie części. Charakterystyczne dla budownictwa romańskiego i historyzmu w XIX wieku nawiązującego do romanizmu.

23. Quadriforium - podzielone na cztery części okno lub przezrocze. Także w romańskich lub gotyckich kościołach rząd podzielonych na cztery części arkadek albo galeria umieszczona w grubości muru i otwarta do wnętrza kościoła przegrodą z arkadek.

24. Chór – przedłużenie nawy głównej poza skrzyżowanie naw (to prezbiterium). Jeśli na zamknięciu jest absyda, to cały kompleks prezbiterium wraz z absydą nazywa się chórem.

25. Gurt - element konstrukcyjny i dekoracyjny sklepienia wykonany z cegły lub kamienia, w kształcie łuku. Stosowany w budownictwie kamiennym i ceglanym od około VIII w. Łęk przebiegający prostopadle do pomieszczenia jest określany jako łęk jarzmowy, pas sklepieniowy lub gurt.

26. Wspornik - element konstrukcyjny – belka umocowana np. w ścianie jednym końcem (drugi koniec nie ma podparcia). Jej zadaniem jest podtrzymanie elementu wystającego przed lico ściany wewnątrz lub na zewnątrz budynku (balkon, wykusz, pomost itp).

27. Sklepienie konchowe – nisza o rzucie półokrągłym, półkopuła absydy.

28. Sklepienie kolebkowe (beczkowe) - sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej.

29. Sklepienie krzyżowe - sklepienie zbudowane na planie kwadratu z dwóch, przenikających się sklepień kolebkowych, z których pozostawiono górne części sklepień. Podparte jest na czterech filarach lub słupach usytuowanych w wierzchołkach kwadratu (planu pomieszczenia). Podpory znajdują się pod przekątnymi powstającymi przez przecięcie się kolebek. Wzdłuż nich przenoszone są obciążenia. Sklepienie stosowane znacznie częściej niż klasztorne, pozwalało na swobodniejsze kształtowanie wnętrza.

30. Żebro – podłużny element konstrukcyjny, o różnorodnym profilu, występujący w konstrukcji szkieletowej, przede wszystkim wzmacniający linie przecięcia się krzyżujących się kolebek w sklepieniu krzyżowo- żebrowym.

31. Laskowanie – dekoracja z wąskich kamiennych prętów o różnych profilach, niekiedy przybierały formę maswerku. Stosowane do pionowego podziału otworów okiennych.

32. Lizena – pionowy pas na murze podobny do pilastra, jednak bez bazy i głowicy. W romanizmie często połączony z sąsiednimi lizenami fryzem arkadowym. Służy do podziału płaszczyzny ściany i jej wzmocnienia.

33. Pilaster - to ustawiony przy ścianie (lub w częściowo w nią wtopiony) filar, nieznacznie występujący przed lico ściany. Pełni on zarówno funkcję konstrukcyjną (podpora), jak też dekoracyjną (rozczłonkowuje ścianę). Podobnie jak kolumna składa się z głowicy (najczęściej w którymś z klasycznych porządków), gładkiego lub kanelowanego trzonu oraz czasami z bazy i cokołu.

34. Oculus – małe okrągłe okno w ścianie lub sklepieniu (najczęściej w szczycie kopuły) o prawie nieozdobionym obramowaniu.

35. Kapitel - (głowica) to najwyższa, wieńcząca część kolumny, filaru lub pilastra, będąca pośrednim członem konstrukcyjnym między podporą (np. trzonem kolumny). W architekturze romańskiej występowały głowice kostkowe (tworzyły je kule i sześciany, których przenikanie się tworzyło z każdej strony płaskie, półkoliste tarcze), blokowo-kielichowe oraz kielichowe (w formie dzwonowatej). Zdobiono je motywami geometrycznymi, roślinnymi i figuralnymi. Głowice z tymi ostatnimi motywami tworzyły nieraz całe cykle ikonograficzne.

36. Abakus - czworoboczna płyta będąca najwyższą częścią głowicy kolumny. Na abakusie spoczywa najniższa część belkowania, czyli architraw.

37. Architraw - (epistyl, nadsłupie) – główny (najniższy) poziomy człon belkowania antycznego, który podtrzymywał belki stropu. Spoczywał on bezpośrednio na kolumnach. W porządku doryckim miał formę prostej gładkiej belki, w pozostałych jego płaszczyzna dzieliła się na trzy fasciae, z których najwyższa była najbardziej wysunięta.W mniej ścisłym znaczeniu architraw to profilowane obramienie drzwi i okien.

38. Echinus - lekko wygięty element architektoniczny pod abakusem kapitelu kolumny.

39. Trzon - to najważniejsza część kolumny. W architekturze klasycznej miał on kształt walca o powierzchni gładkiej lub zdobionej kanelurami. Ustawiano go na bazie albo bezpośrednio na stylobacie (np. w porządku doryckim). Na szczycie trzonu znajdowała się głowica (kapitel), która łączyła go z belkowaniem.

40. Baza – podstawa kolumny, filara, pilastra dźwigająca trzon. Jej głównymi elementami są: kwadratowa płyta oraz wałki rozdzielone wklęsłościami.

41. Woluta - element dekoracyjny lub motyw ornamentalny w formie ślimacznicy, spirali, zwoju. Występuje w głowicach kolumn w porządku jońskim, korynckim i kompozytowym. W ornamencie pasowym na wspornikach itp.

42. Zwornik – (klucz) jeden z klińców w łuku arkady, w łuku sklepiennym. Usytuowany w najwyższym punkcie sklepienia lub łuku portalu. Przenosił siły ściskające. Często był ozdabiany. Określenie klucz częściej stosuje się w odniesieniu do portalu, natomiast zwornik - w odniesieniu do sklepienia.

43. Służka - pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru stosowany w budownictwie kościelnym w okresie XI- XVw. Stosowany jako element konstrukcyjny i dekoracyjny. Pionowa służka łączy się z żebrami sklepienia, tworząc swoiste przejście między ścianą a sklepieniem.

44. Wspornik - element konstrukcyjny – belka umocowana np. w ścianie jednym końcem (drugi koniec nie ma podparcia). Jej zadaniem jest podtrzymanie elementu wystającego przed lico ściany wewnątrz lub na zewnątrz budynku (balkon, wykusz, pomost itp).

45. Kapitularz - pomieszczenie klasztorne służące zakonnikom do zebrań. Także sala zebrań kapituły kanoników.

46. Refektarz - w budynkach klasztornych, seminariach duchownych duże pomieszczenie służące jako jadalnia.

47. Dormitorium - wspólna sypialnia, nazwa początkowo oznaczała wspólną sypialnię zakonników w klasztorze.

48. Krypta - jest to podziemna część budynku kościoła. Spełnia funkcje pochówkowe, a w kościołach wczesnośredniowiecznych była również miejscem przechowywania i eksponowania relikwii świętych.

49. Krużganki - arkadowy, długi korytarz okalający przeważnie wewnętrzny dziedziniec. Pełnił funkcję komunikacyjną. Na ogół przykryty sklepieniem lub stropem.

50. Wirydarz - nie przykryta dachem przestrzeń w obrębie budynku lub zespołu zabudowań, spełniająca funkcje użytkowo-reprezentacyjne. Wirydarz może być zamknięty, otoczony z 4 stron skrzydłami budynku, lub otwarty, przynajmniej z jednej strony pozbawiony zabudowy.

51. Kruchta - (dawniej nazywana babińcem) to część kościoła, przedsionek poprzedzający wejście. Najczęściej wydzielony wewnątrz kościoła, może też być w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku.

52. Zakrystia - boczne pomieszczenie sakralne występujące w świątyniach chrześcijańskich, umieszczane z północnej lub południowej strony prezbiterium i połączone z nim wejściem. Służy do przechowywania naczyń i szat liturgicznych, przygotowywania się kapłanów do odprawiania obrzędów liturgicznych.

53. Blankowanie - zębate zwieńczenie muru obronnego, baszty itd., kryjące od zewnątrz chodnik lub pomost dla broniących.

54. Okno rozglifione - rycie, ukośne rozszerzenie muru we framugach drzwiowych i okiennych w celu poszerzenia przejścia lub uzyskania większej ilości wpadającego do wewnątrz światła.

55. Gród - miejsce zamieszkiwania przystosowane do obrony, będące uprzednio centrami plemiennymi i ośrodkami kultu pogańskiego. Grody z jednej strony spełniały funkcję sprawowania władzy księcia (króla) na posiadanym terytorium, a także często były to obronne grody graniczne.

56. Podgrodzie - osada zakładana obok grodu. Często połączona z nim systemem obronnym. W podgrodziu mieszkała ludność, która najczęściej wykonywała prace na rzecz dworu książęcego; ludność rolnicza, rzemieślnicza i zajmująca się drobnym handlem.

57. Palatium - główny budynek zamku, pałacu cesarza, króla lub biskupa. W budynku tym znajdowały się: sala reprezentacyjna, komnaty władcy i na ogół kaplica zamkowa.

58. Hurdycja - drewniany ganek w górnej części murów obronnych. Wystawał przed lico zewnętrzne muru, dawał osłonę obrońcom. Był zaopatrzony w otwory strzelnicze w czołowej ścianie i otwory w podłodze, przez które można było lać np. gorącą smołę na szturmujących zamek wrogów. W XIV wieku zostały zastąpione przez murowane machikuły.

59. Portal baldachimowy - to obramowanie wejścia do budynku lub ważnego wnętrza, z bogato zdobionym baldachimem wysuniętym przed lico budynku.
(-) dr inż. Izabella Ossolińska baronessa h. Korwin - Czartoryska

Obrazek



Avatar użytkownika
Zmarły
 
Posty: 83
Dołączył(a): 15 lut 2012, 21:11
Lokalizacja: Warszawa
Medale: 1
Order Zasługi RON VI (1)
Wykształcenie: wyższe

kuchnie na wymiar kalwaria zebrzydowska

Powrót do b. Katedra Architektury

Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 1 gość

cron