Barok
1. Rys historyczny.
Do zrozumienia każdej z epok, potrzebna jest znajomość podłoża historycznego. Bez tego nie będziemy wiedzieć, czemu Barok w przeciwieństwie do statecznego, spokojnego i harmonijnego Renesansu uwydatnia chaos, dysproporcję i dynamikę. Z czego to wynika?
Zarówno w sztuce, literaturze i architekturze da się zauważyć antagonizm kolejnych epok- stateczny romanizm, dynamiczny gotyk, następnie stateczny renesans, dynamiczny barok, następnie stateczny klasycyzm, potem dynamiczny romantyzm etc. Jednakże Barok miał jeszcze jedną cechę charakterystyczną- przepych. Nigdy dotąd i nigdy później nie spotkamy się z taką ilością ozdób, złoceń i kosztowności. Mówiono wówczas o lęku przed pustką. Dlaczego?
Barok przypada na wiek XVI, XVII i XVIII, a więc lata w których Kościół Katolicki doznaje rozłamu na katolicyzm i protestantyzm. Zwołany zostaje wówczas Sobór w Trydencie (1545-1563), którego zadaniem jest walka z reformacją, a raczej naprawa jej skutków. Tak na prawdę epoka, która miała powstać (tj. barok) była w sumie narzędziem powołanym przez wspomniany sobór. Uznano, że prosty biedny chłop czy mieszczanin, wchodząc do świątyni kapiącej złotem zachwyci i jednocześnie przestraszy się potęgą Boga, dla którego to wszystko zostało wzniesione, wzbudzi szacunek i bojaźń bożą oraz doceni siłę Kościoła, który był na tyle bogaty i potężny by móc coś takiego zbudować. Dochodzi tu ważny element układanki, mianowicie fakt, że kościoły protestanckie były skromne i surowe w formie, prości ludzie mogli więc uznać, że tamta wiara jest jakby słabsza, gorsza, mniej udolna, mniej boska. Bowiem wszystko co boskie, kojarzy się z najlepszym, a najlepsze to (wówczas) bogate.
Ważny jest również fakt, że wiek XVII pogrążył Europę (Polskę także) w licznych wojnach. Wtedy to odbywa się powstanie Chmielnickiego, Potop Szwedzki, Wojna 30-letnia, ekspansja Turków na Europę i oblężenie Wiednia, wojny Polsko-Rosyjskie i wiele innych. Życie stało się więc pełne niepokojów o jutro- wojna i śmierć czaiły się co chwila. Można więc uznać, że ucieczka do przepychu, była próbą nadania temu prawdopodobnie kruchemu i krótkiemu żywotowi maksymalnego wydźwięku. Przypuszczam, że ludzie nie będący pewni jutra, chcieli żyć, jakby ten dzień był ich ostatnim. Być może chcieli łudzić się bezpieczeństwem, które miało im dać właśnie bogactwo. Olbrzymi wpływ odegrały również przemiany w Europie, mianowicie dążenie do absolutyzmu. Wielu władców, jak królowie Francji, Szwecji, Danii, czy Cesarze Świętego Cesarstwa, umacniali swoją władzę, czyniąc ją bliską boskiej. By pokazać swoją potęgę i bogactwo, uciekali się więc do "obsypywania" złotem swoich rezydencji.
2. Etymologia nazwy i główne cechy epoki.
Barrueca w języku portugalskim oznacza bogate zdobienia stolarskie na meblach lub perłę o nieregularnych, dziwnych kształtach. Prawdopodobnie to słowo jest źródłem nazwy epoki baroku. Z samej więc nazwy wynika, że okres ten musiał być nasycony bogactwem.
Horror vacui (łac. lęk przed pustką) jest to jedna z cech twórczości barokowej. Objawia się wypełnianiem każdej wolnej powierzchni w budowli poprzez freski, płaskorzeźby, złocenia czy innego rodzaju dekoracje, mające na celu wypełnienie pustki.
Dynamizm, czyli ukazywanie postaci w ruchu, sprawianie wrażenia że budowle "pną się w górę". Zauważalny w nieregularnych kształtach wykończeń.
Artyści barokowi bardzo cenili i dbali o symetrię, poprzez wydłużanie korpusów i osi głównych budynków. Dominowały budowle na rzucie prostokąta i na planie centralnym. Wykształcił się wówczas typ podmiejskiej włoskiej willi. Istotną innowacją w budownictwie było zrezygnowanie z systemu amfiladowego i wprowadzenie dużo praktyczniejszego rozwiązania polegającego na rozmieszczaniu pomieszczeń po jednej lub obu stronach korytarz (tzw. system korytarzowy). Dużą uwagę przywiązywano również o przemyślanego wytyczania osi komunikacyjnych, dlatego barok jest okresem potężnego rozwoju myśli urbanistycznych.
Monumentalizm przejawiał się w tym, że budowle przytłaczały ogromem formy i dekoracji.
Dramatyzm zauważamy zwłaszcza w sztuce, gdzie ukazany jest zawsze punkt kulminacyjny danego wydarzenia.
3. Wpływ baroku na kulturę i sztukę.
Ponad 100 lat Baroku odcisnęło piętno w kulturze i sztuce europejskiej. Przede wszystkim sprawiło, że przez długie lata później ludzie stronili od nadmiernego przepychu szukając raczej harmonii. Z drugiej jednak strony umocniło pewien pogląd na sztukę, tak że nawet dziś buduje się w zbliżonym do baroku guście (np.: Sanktuarium w Licheniu). Barok sam w sobie budzi różne odczucia - jedni się nim zachwycają, inni się go brzydzą. Niezależnie jednak od subiektywnych odczuć i nastrojów widza, należy wziąć pod uwagę cel w jakim powstał ten nowy kierunek i zastanowić się czy spełnił swoje zadanie. Otóż można jasno stwierdzić że tak. Adresat, czyli współczesny barokowi, niewykształcony i zacofany chłop czy prosty mieszczanin zareagował właściwie- zatrwożył się ogromem tego wszystkiego co widział. Nawet dziś, gdy ludzie rzekłoby się wykształceni i światli wchodzą w progi np.: Wersalu, nie mogą odmówić mu ogromu,zatrważającej potęgi i niezwykłości tych, którzy to budowali. To budzi wielki respekt dla minionych czasów, które mimo wielu kłopotów i zmartwień potrafiły zaowocować takim bogactwem i przepychem. Wrażenie potęguje z pewnościa fakt, że współczesna architektura ma byc przede wszystkim praktyczna, tania, bezpieczna, a nie piękna, jak to było kiedys. Być może to powoduje "głód piękna", co przejawia się zachwytem nad tymi "perłami".