Rzeczpospolita Obojga Narodów

Kaczka mandarynka (Aix galericulata) to ptak wodny z rodziny kaczkowatych. Nasze mandarynki pochodzą z dalekiej Azji, ich naturalnym miejscem zamieszkania jest dorzecze Amuru, Sachalin, Japonia, Mandżuria i wschodnie Chiny.
U mandarynek występuje wyraźny dymorfizm płciowy:



Te kaczki zamieszkują śródleśne jeziora i rzeki. Populacje europejskie zamieszkują głównie stawy w miejskich parkach. Gniazda zakładają w dziuplach, pod wiatrołomami lub w zaroślach, szczelinach skalnych, rozgałęzieniach pni, w pobliżu wody, znacznie rzadziej na ziemi. Chętnie zasiedlją budki lęgowe zawieszone na drzewach.

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu - maju 7-12 brunatnawych jaj.
Jaja składane w jednodniowych odstępach wysiadywane są przez okres 28-30 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu, a umiejętność latania zdobywają po 40-45 dniach, wówczas się usamodzielniają. Ich puch jest tak gruby i lekki, że chroni pisklęta przy upadkach na ziemię nawet z 10 metrów. Wykonano doświadczenia, które wykazały, że kaczęta mandarynki wychowane w gnieździe na drzewie nie boją się wysokości.

Pisklę mandarynki

Żywią się roślinami i bezkręgowcami zbierany z powierzchni wody. Jesienią najczęściej jedzą bukiew i żołędzie.

W ptaszarni posiadamy również parę białych mandarynek:

Cyraneczka bajkalska (Anas formosa) gniazduje w północno-wschodniej Rosji, zimę spędza w środkowej i południowej Japonii oraz w południowo-wschodnich Chinach.

Szata godowa kaczora jest bardzo ładna i efektywna. Wierzch głowy jest czarny, na policzkach są charakterystyczne żółtobrzoskwiniowe i zielone plamy, które są rozdzielone białymi i czarnymi paskami. Gardło czarne, pierś różowobrązowa i czarno nakrapiana. Boki ciała barwy popielatej z białymi paskami po obu stronach piersi i nasady ogona. Pióra podogonowe czarne. Na jasnobrązowych skrzydłach zielonoczarne w białej ramce lusterka, z brązowym paskiem na górnej stronie. Na grzbiecie ostre, wydłużone, czarnobiałocynamonowe pióra. Dziób ciemnoszary, nogi zaś żółtoszare. Kaczka brązowa, łuskowana z jaśniejszym brzuchem. U nasady dzioba biaława plamka, na głowie zaznaczona jasna brew. Kaczor w szacie spoczynkowej przypomina kaczkę, ale pióra na grzbiecie ma wyraźnie dłuższe. Kaczor często powtarza "kło-kło", za to kaczka dźwięcznie kwacze. Długość ciała około 30-43 cm. Gatunek monotypowy.Spotykane są nad brzegami zarośniętych jezior oraz na wysepkach deltach rzek.

Tuż po przylocie na tereny lęgowe, kaczory zaczynają intensywnie tokować i słychać wtedy chóralne "kło-kło". Gniazda zakładają na ziemi wśród traw lub pod krzewem, często daleko od wody. Kaczka znosi od 6 do 9 jaj, bladozielonkawych z szarym odcieniem. Wysiaduje je 24-26 dni. Pisklęta wodzone przez matkę, odżywiają się głównie małymi , drobnymi zwierzętami planktonowymi, w miarę wzrostu zaczynają zjadać także pokarmy roślinne. W wieku 45-55 dni są samodzielne. Dojrzewają płciowo w pierwszym roku. Podczas letniego pierzenia, ptaki zazwyczaj pozostają w pobliżu miejsc lęgowych. Dorosłe osobniki żywią się zielonymi częściami roślin, bulwami, nasionami oraz zooplanktonem.

Kaczki żywią się ziarnami zbóż, rzęsą oraz innymi roślinami wodnymi.

W naturze zamieszkuje Amerykę Północną między 30°N a 50°N, czyli oprócz jej północnych części. Populacje z wyższych szerokości geograficznych wędrują od października do grudnia na południe - Floryda, Meksyk, Kuba, podczas gdy ptaki strefy umiarkowanej przez cały rok pozostają na lęgowiskach.

Zamieszkuje stojące zbiorniki słodkowodne na terenach leśnych z dala od siedzib ludzkich, leśne stawy, strumyki, rozlewiska, wolno płynące cieki i zadrzewione bagna. Jako ptak wodny jest odporna na zimno, ale zimą potrzebuje do życia niezamarzających otwartych akwenów, gdzie może odpocząć i żerować. Jak tylko zbiorniki zaczynają zamarzać odlatuje w bardziej południowe strony. Karolinka, podobnie jak i azjatycka mandarynka pospolita, jest gatunkiem hodowanym powszechnie w ogrodach zoologicznych. Coraz częściej pojawia się na prywatnych farmach jako ptak ozdobny. Osobniki, którym uda się uciec zwykle mogą przetrwać w naszym klimacie zimą.

Samica karolinki

Samica składa 10 żółtawych jaj i wysiaduje je przez 25 dni.
Po około dobie od wyklucia pisklęta wyskakują odważnie z wysokości kilku metrów na ziemię, po czym wraz z matką udają się nad wodę. Pisklęta jedzą głównie skorupiaki i owady. Kaczory natomiast ani nie pomagają w wysiadywaniu jaj, ani też nie wychowują młodych. W okresie lęgów gubią wszystkie lotki i nie mogąc latać prowadzą skryty tryb życia w przybrzeżnych szuwarach lub zaroślach. Młode natomiast są zdolne do lotu po 60 dniach.

Pisklę karolinki

Gągoł należy do nadrodziny grążyc. Upierzenie godowe samca: wierzch ciała czarny, brzuch i boki białe. Głowa czarna, zielono opalizująca z kontrastową białą plamą u nasady dzioba. Szyja biała. Oczy świecąco żółte. Samiec w upierzeniu spoczynkowym i samica w okresie godowym: tułów szarobrunatny, głowa czekoladowobrązowa, biała obrączka na szyi otwarta na karku oraz żółty pasek na dziobie tuż za paznokciem. Samica ma białe oczy. Czasem kaczor zachowuje blade plamy na policzkach i ma bardziej biały przód skrzydła. Upierzenie spoczynkowe kaczki bez kołnierzyka i z jasnobrązową głową. Młode podobne do samicy, choć samczyki mają małe, białe lusterka. W zwykle szybkim locie na skrzydłach widać białą plamę, a same pióra samców wydają charakterystyczny świst słyszany z daleka. Zmiana upierzenia ze spoczynkowego na godowe następuje poza okresem lęgowym - samce pierzą się pod koniec zimy lub na początku wiosny. Gągoły często pływają na otwartej wodzie na akwenie. W środowisku wodnym również śpią i wypoczywają. Poza okresem lęgowym mogą przebywać w małych grupach, czasem przemieszanych z innymi gatunkami kaczek.

Samica gągoła

Przyjmuje prawie wyłącznie pokarm zwierzęcy. To głównie mięczaki jak małe małże zbierane ze skalistego podłoża oraz szczelin między kamieniami, skorupiaki, owady wodne, np. larwy chruścików, drobne ryby i płazy. Jesienią mogą jeść części roślin wodnych.
W żerowaniu pomaga im pęsetowaty dziób. Gągoły nurkują intensywnie na głębokość do 4 m zbierając drobne bezkręgowce. W żerowaniu kierują się głównie wzrokiem, zatem prowadzą dzienny tryb życia - zimą starają się optymalnie wykorzystać dzienne światło. W nocy zbierają się na legowiskach.

Nurogęś zamieszkuje chłodne strefy Eurazji i Ameryki Północnej. Gnieździ się od Atlantyku poprzez Półwysep Skandynawski, północne Niemcy, Polskę, Syberię aż po Ocean Spokojny. Zasięg sięga też północnych części Ameryki Północnej. W czasie wędrówek i koczowania jednak można go spotkać bardziej na południe. Na Starym Kontynencie widywany w całej Europie Środkowej, Zachodniej i Południowej, a szczególnie nad przybrzeżnymi zbiornikami morskimi.
W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy, głównie na północy i zachodzie kraju; liczniej zimuje. Poza okresem lęgowym widywany jest nad wybrzeżem Bałtyku, dość liczny nad Pilicą. Coraz liczniej widuje się go również na południu.

Samica z młodymi

Pisklęta nurogęsi opuszczają gniazdo po 24–48 godzinach, po czym wyskakują z gniazda o własnych siłach, z wyciągniętymi nogami oraz rozpostartymi skrzydełkami, i idą z matką nad wodę. Nawet jako dwu-, trzydniowe pisklęta bardzo dobrze nurkują, ale kiedy się zmęczą, wdrapują się na matczyny grzbiet, bo samica pływa obok nich. Same jednak potrafią pobierać pokarm, głównie skorupiaki i owady, potem coraz częściej ryby. Usamodzielniają się podczas pierzenia w wieku 60–70 dni. Nie wszystkie pisklęta dożywają tego czasu, przyczynami mogą być: wysoki poziom wód, zimna pogoda oraz drapieżnictwo kun i szczupaków. Ze względu na to, że część nurogęsi jest wędrowna, to ptaki te opuszczają lęgowiska, gdy woda zaczyna zamarzać, czyli w październiku i listopadzie.

Ptak ten zamieszkuje wyspowo pas od Europy Środkowej i Wschodniej po zachodnią Mongolię. Izolowane populacje w Libii i Pakistanie. Północne populacje wędrowne. Przeloty w marcu–maju i sierpniu–listopadzie. Zimują w basenie Morza Śródziemnego, subsaharyjskiej Afryce, Bliskim Wschodzie, południowych brzegach Morza Kaspijskiego, subkontynencie indyjskim i w południowo-wschodniej Azji. Sporadycznie zalatuje do Europy Zachodniej i Skandynawii oraz na Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka.

Samiec nieco większy od samicy. W szacie godowej samiec ma głowę, szyję i pierś kasztanowordzawe, na podbródku biała plama, oczy białe. Boki brązowoszare, a grzbiet ciemnobrązowy lub czarniawy. Brzuch i podogonie białe. Samica podobna do samca, lecz brak jej białej plamy na podbródku, a kolor głowy i szyi zlewa się z kolorem boków. Ma też brązowe oczy i bardziej matowe upierzenie. U obu płci białe lusterko, które w locie widoczne jest jako charakterystyczny biały pas. Tęczówka samca biała, a samicy brązowa.

Żywi się roślinami wodnymi z niewielką domieszką bezkręgowców. Pokarm zdobywa nurkując

Hełmiatka (Netta rufina) to gatunek średniego wodnego ptaka wędrownego z rodziny kaczkowatych, zamieszkujący południową część krainy palearktycznej od Półwyspu Iberyjskiego po Azję Środkową. Zimuje w basenie Morza Śródziemnego i południowej Azji, dokąd odlatuje od września do listopada. W Polsce nielicznie gniazduje na Mazurach (rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno), w pozostałych rejonach kraju bardzo rzadka.

Samiec w okresie godowym: upierzenie dolnej części szyi, piersi, brzucha, kupra i pokryw skrzydłowych czarne, boki białe, a wierzch szary. Dziób karminowoczerwony, głowa i górna część szyi kasztanowordzawa, wydłużone pióra potylicy tworzą puszysty, nastroszony czub, przez co czoło wydaje się być wypukłe. Czerwone łapy i dziób odróżniają go od innych kaczek nurkujących. Na skrzydle białe lusterko z różowawym nalotem, w locie tworzące u obu płci szeroki biały pas. Samica i młode: szarobrązowe, z jasnym policzkiem i spodem ciała, brunatną czapeczką, białym lusterkiem z brązowawym nalotem i ciemnym wierzchem głowy. Kaczka ma też ciemnoszary dziób przyozdobiony różową plamą sięgającą czapeczki. Samiec w okresie spoczynkowym podobny, lecz o czerwonym dziobie. Odzywa się głuchym "gueng" lub dźwięcznym "bet". Kaczka wydaje chrapliwe "karr".

Świstun zamieszkuje północną Eurazję. Wędrowny, zimuje w południowej i zachodniej Europie (wokół Morza Śródziemnego) i południowej Azji. Przeloty w marcu–kwietniu i wrześniu–listopadzie. W Polsce skrajnie nielicznie gniazduje na północy kraju), a pojedyncze pary spotykano także w innych rejonach.

Zamieszkuje duże jeziora, rzeki i stawy gęsto zarośnięte z oczkami czystej wody, również bagna. Spotkać go tam można zwłaszcza w okresie lęgów.
Ptaki dobierają się w pary już na zimowiskach. W czasie toków samiec pływa wokół samicy z nastroszonymi piórami głowy i długimi piórami na grzbiecie. Co jakiś czas zadziera głowę, wydając dźwięczny świst, od którego pochodzi jego nazwa w wielu językach, również w polskim. Świst wydobywa się z krtani, a dolny koniec tchawicy jest przedłużony w skostniałą "trąbkę" (podobnie jak u kaczorów innych gatunków). Pary łączy silniejsza więź niż u innych kaczek.
Gniazdo jest budowane przez samicę na ziemi, w pobliżu wody, pod krzewami lub w kępach trawy. Składa się z suchych gałązek wyścielonych puchem i drobnymi piórkami wydziobanymi z brzucha. Matka stara się ulokować gniazdo w miejscu zakrytym i w miarę niedostępnym.
Świstuny jaja składają od maja do lipca (4-11 jaj).
Jaja wysiadywane są przez okres 22 - 28 dni przez samicę, zaś samiec pozostaje w pobliżu. Po wylęgu w czerwcu bierze udział w opiece nad młodymi, choć główną rolę pełni tu samica. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 dniu, kiedy to matka prowadzi je nad wodę i do rodziny dołącza samiec. W puchu są podobne do kacząt krzyżówek, ale są rude i bez plam wokół uszu. Zdolność lotu zdobywają po około 45 dniach. Przed jesiennymi odlotami świstuny zbierają się w małe stada i odlatują czasami wraz z innymi kaczkami.

Ptak ten zamieszkuje północną Eurazję w pasie od Islandii i Wielkiej Brytanii po Kamczatkę. Na południu osiąga Europę Środkową, północną Mongolię i Hokkaido – zasadniczo jest to pas pomiędzy 70°N a 48°N.

Populacje zachodnioeuropejskie są koczujące lub osiadłe, a północne wędrowne, przeloty w marcu–maju i sierpniu–grudniu. Zimują w północno-zachodniej Europie (dołączając do populacji osiadłej), basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie, w subsaharyjskiej Afryce, Azji Środkowej, subkontynencie indyjskim, południowo-wschodniej Azji oraz w Japonii i na Filipinach. Sporadycznie pojawiają się na Alasce i zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy, gnieździ się na całym niżu, miejscami dość licznie. Zimuje na wybrzeżu Bałtyku i nad większymi rzekami na zachód od Wisły.

Matka z młodymi

Jaja wysiadywane są przez okres 23 do 28 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 12 godzinach, a usamodzielniają się po 45 do 50 dniach. Kaczęta mają ciemny puch. Potrafią latać po 7 tygodniach. Jesienne przeloty rozpoczynają się we wrześniu, a najintensywniej zachodzą w październiku.