Bardzo bogate godzinki księcia de Berry (fr. Les Très Riches Heures du duc de Berry)
Bogato iluminowany rękopis godzinek zamówiony przez Jana de Berry około 1410 roku. Jedno z najważniejszych dzieł gotyku. Składa się z 206 kart, zdobionych ponad 100 iluminacjami i inicjałami, wykonanymi przez braci Limbourg, Barthélemy d'Eycka i Jeana Colombe'a. Na początku znajduje się słynny kalendarz z 12 całostronicowymi miniaturami. Na karcie 14v umieszczono człowieka anatomicznego, a dalej ilustracje do Ewangelii. Po nich następują ilustracje do psalmów, hymnów, modlitw i mszy.
Autor- Bracia Limbourg
Rok wykonania- XV wiek
Technika wykonania- pergamin
Rozmiar- 29 × 21 cm
Człowiek anatomiczny
StyczeńBankiet w dzień Nowego Roku. Jan de Berry przedstawiony jest z prawej strony, za stołem, w futrzanej czapce i niebieskiej houppelande. Dworzanie usługują władcy. Jego podwładni, zgodnie ze zwyczajem, przynoszą mu podarki – zachęca ich do tego mistrz ceremonii, którego słowa approche, approche (zbliż się, zbliż się) są nad nim wypisane. Za ucztującymi zawieszona jest niebieska opona (tapiseria), przedstawiająca walczących rycerzy. Drobiazgowość autorów była tak duża, że namalowali oni nawet znaną ze źródeł tzw. Salière de Pavillon – solniczkę w kształcie okrętu, z emblematami księcia: niedźwiedziem i łabędziem.
Jest to jedyna scena z wszystkich 12, która rozgrywa się we wnętrzu. Znaki zodiaku: koziorożec i wodnik.
LutyIlustracja przedstawia życie na wsi w zimie. W domu, ukazanym bez jednej ze ścian, by widz mógł zajrzeć do środka, grzeją się przy kominku trzy osoby. Kobieta podnosi swoją niebieską suknię, aby się ogrzać, młody mężczyzna i młoda kobieta nie noszą bielizny. Z prawej strony znajduje się zagroda dla owiec, cztery ule, gołębnik, beczki, wiązki chrustu i wóz. Jedna z postaci na zewnątrz zaciera ręce z zimna, druga rąbie drewno, trzecia z osłem zmierza ku miasteczku, widocznym w tle. Miniatura ta jest pierwszym w sztuce europejskiej przedstawieniem pejzażu pokrytego śniegiem. Zdaniem Wendy Beckett nieczęsto dojmujący chłód zimy, z jej urokiem, ale też i niewygodami, bywał przedstawiany w tak urzekający sposób. Znaki zodiaku: wodnik i ryby.
MarzecPierwsze prace w polu: orka i siew. Na pierwszym planie rolnik orze pole przy pomocy dwóch wołów, na poletku z prawej robotnik sięga do worka z ziarnem, z lewej odbywają się prace w winnicy (przycinanie winorośli). Za nimi pasterz, pilnujący owiec, ucieka przed marcową ulewą. W tle zamek Lusignan w regionie Poitou, jedna z rezydencji Jana de Berry. Smok nad jedną z zamkowych wież odnosi się do legendy o wróżce Meluzynie. Znaki zodiaku: ryby i baran.
KwiecieńIluminacja ukazuje naturę w wiosennym rozkwicie oraz grupę osób w scenie zaręczyn, najprawdopodobniej księcia Karola d'Orléans i Bonne d'Armagnac, wnuczki Jana de Berry, które miały miejsce 18 kwietnia 1410 w Gien. Para wymienia obrączki w towarzystwie dwóch świadków. Narzeczony ubrany jest w niebieską houppelande i czerwony kapelusz, narzeczona w jasnofiołkową suknię. Obok dwie kobiety zbierają kwiaty. Z prawej za murem znajduje się ogród z drzewkami owocowymi. Na dalszym planie rybacy łowią ryby. Nad miasteczkiem góruje zamek, którego identyfikacja nie jest pewna – może to być rezydencja w Dourdan albo Pierrefonds. Znaki zodiaku: baran i byk.
MajIluminacja ukazuje zwyczaj udawania się w maju do lasu w celu zerwania gałęzi. Dekorowano nimi następnie domy. Uczestnicy tego orszaku, prowadzonego przez muzyków, mają na głowach wieńce z liści. Mężczyznę, który odwraca się w stronę kobiety w zielonej sukni, identyfikuje się z księciem Clermont, Janem de Bourbon. Kobieta jest prawdopodobnie jego trzecią żoną, Marie de Berry, córką Jana de Berry. Za nimi las i zamek Riom. Znaki zodiaku: byk i bliźnięta.
CzerwiecChłopi pracują przy sianokosach – mężczyźni ścinają trawę, a kobiety ją grabią. Autorzy proces ten oddali na tyle realistycznie, że zauważyli nawet różnice kolorystyczne między trawą dopiero co ścinaną a suchą. Praca odbywa się na tle pałacu królewskiego na Cité w Paryżu i Sainte-Chapelle (z prawej). Znaki zodiaku: bliźnięta i rak.
LipiecIlustracja ukazuje otoczone wodą i drzewami pole ze zbożem, między którym rosną chabry i maki. Z prawej jest trawiasta łąka, w tle zamek w Poitiers (dziś nieistniejący). Dwaj mężczyźni ścinają zboże przy pomocy sierpów, a kobieta i mężczyzna strzygą owce. Znaki zodiaku: rak i lew.
SierpieńNa pierwszym planie rozgrywa się scena polowania. W polowaniu wykorzystywane są odpowiednio wyszkolone ptaki drapieżne, polujące na inne ptaki, takie jak kaczki i łabędzie. Sokolnik idzie przed orszakiem, odwracając się w stronę pierwszego z jeźdźców. Między nimi biegają psy. Na dalszym planie widać nagie postaci, kąpiące się w rzece oraz chłopów, zajętych zbieraniem snopków i ładowaniem ich na wóz. Za nimi znajduje się zamek Etampes, kupiony przez księcia de Berry w 1400 roku. Znaki zodiaku: lew i panna.
WrzesieńNa pierwszym planie przedstawione jest winobranie. Winogrona są składane na wózku oraz do pojemników, zawieszonych na grzbietach mułów. Na drugim planie wznosi się zamek w Saumur. Znaki zodiaku: panna i waga.
PaździernikPrzedstawiona scena rozgrywa się nad brzegiem Sekwany, wzdłuż którego przechodzi kilka postaci. Na pierwszym planie trwają prace polowe. Mężczyzna na koniu bronuje rolę, drugi sieje. Sroki i wrony wyjadają ziarno. Za nimi na polu stoi strach na wróble, przebrany za łucznika. Budowla wznosząca się za nimi to Luwr, z widocznym w centrum donżonem. Znaki zodiaku: waga i skorpion.
ListopadŚwinie karmione są żołędziami, które zrzuca z drzewa przy pomocy kija mężczyzna na pierwszym planie. Znaki zodiaku: skorpion i strzelec.
GrudzieńIluminacja przedstawia polowanie z psami. Psy atakują dzika, leżącego na ziemi. Za nimi rośnie gęsty las, a dalej wznoszą się wieże i donżon Vincennes. Znaki zodiaku: strzelec i koziorożec.