Strona 1 z 1

Wykład X: Pokrewieństwo języków prasłowiańskich

PostNapisane: 20 cze 2012, 21:05
przez Michał apo Zep
X Pokrewieństwo języków prasłowiańskich

W budowie gramatycznej, a zwłaszcza w zasobie wyrazowym różnych języków europejskich można zauważyć liczne zbieżności. Znamienne jest to , że owe elementy podobne należą do najstarszej warstwy słownictwa (np. Pol. brat, niem. Bruder, ang. brother; pol. nos, niem. Nase, ang. nose). Podobnie zbieżności gramatyczne dotyczą form podstawowych, np. odmiany czasownika być (pol. jest – są, niem. Ist – sind, fr. est - sont). Analogie tego rodzaju świadczą o wspólnocie pochodzenia większości współczesnych języków europejskich. Zapewne powstały one w wyniku rozpadu jednego języka, któremu w nauce nadano nazwę „praindoeuropejskiego”.

Kolebką plemion, które się posługiwały owym prajęzykiem, były prawdopodobnie ziemie Europy środkowej i wschodniej. Taką hipotezę wysunięto na podstawie analizy najstarszej warstwy słownictwa języków europejskich, przede wszystkim – nazw zwierząt i roślin. Okazało się, że naszym przodkom znane były te ich gatunki, które bytują w klimacie umiarkowanym, a nie tropikalnym, konkretnie zaś – w strefie klimatycznej obejmującej tereny Europy środkowej (wilk, owca, brzoza itp.)

Język praindoeuropejski, używany zapewne na rozległym obszarze, nie był jednolity, wyodrębniały się w nim odłamy terytorialne. Wskutek ciągłych wędrówek plemion różnice się pogłębiały, aż wreszcie doprowadziły do rozpadu wspólnoty praindoeuropejskiej. Był to proces długotrwały i wielostopniowy. Niektóre z wyodrębnionych w jego toku języków same z kolei podlegały różnicowaniu, stawały się prajęzykami grup języków ściślej ze sobą związanych: romańskiej, germańskiej, bałtyckiej, indoirańskiej itp.

Bardzo powolny i złożony był też proces wyodrębniania się grup języków słowiańskich. Po rozpadzie języka indoeuropejskiego przodkowie dzisiejszych Słowian tworzyli przez pewien czas wspólnotę językową z ludami bałtyckimi, przodkami dzisiejszych Litwinów i Łotyszów. Około 2000 lat przed naszą erą z tego zespołu wyodrębnił się język prasłowiański. W dalszej ewolucji ukształtowały się w nim trzy odłamy dialektyczne: wschodni, zachodni i południowy, które nadal podlegały różnicowaniu, dając początek dzisiejszym językom słowiańskim (w zespole zachodniosłowiańskim ukształtował się język polski).

Podobieństwo języków słowiańskich jest szczególnie widoczna w zakresie słownictwa, zwłaszcza w sferze nazw odnoszących się do stosunków rodzinnych, zjawisk przyrodniczych itp. Przypomnijmy chociażby nazwy pór roku: pol. lato, ros. лето, czes. Léto, bułg. лято, czy ciał niebieskich: pol. słońce, ros. солнце, czes. slunce itp. Dla ustalenia pokrewieństwa językowego istotniejsze jest jednak stwierdzenie zbieżności w strukturze gramatycznej badanych języków. Porównajmy więc na przykład odmianę tego samego czasownika w języku polskim i czeskim:

liczba pojedyncza liczba mnoga
j. polski j. czeski j. polski j. czeski
kupuję kupuji kupujemy kupujeme
kupujesz kupuješ kupujecie kupujete
kupuje kupuje kupują kupuji

Dowodem historycznej wspólnoty języków słowiańskich są nawet dzielące je różnice. Polskiej grupie głosek –ro- odpowiada w wyrazach wschodniosłowiańskich –oro-, w językach zaś południowosłowiańskich oraz w języku czeskim i słowackim –ra-; por. pol. krowa, czes. kráva, ros. корова; pol. gród, czes. hrad, ros. Город. Odpowiedniości te mają charakter regularny, powtarzają się w wielu wyrazach, a więc są rezultatem swoistego rozwoju tych samych z pochodzenia elementów językowych.

Na tle ogólnego podobieństwa gramatycznego i słownikowego języków słowiańskich wyodrębniają się jednak i pewne właściwości swoiste każdego z nich. Wymieńmy zatem ważniejsze osobliwości polszczyzny. Jako jedyny słowiański język zachowała ona na przykład samogłoski nosowe (pol. mięso, czas. maso i ros. мясо). Charakterystyczną właściwością języka polskiego jest też wymiana e:o lub e:a w formach fleksyjnych, np. lato – lecie, wiozę – wieźć. Polszczyznę cechuje swoisty akcent, padający na sylabą przedostatnią. Natomiast języki wschodniosłowiańskie wyróżniają się akcentem swobodnym.


Marzanna Urbanowicz