Temat: "Podstawowe pojęcie polityki z rozszerzonym systemem działalności"
Autor: prof. net. Ferdynand von Habsburg Lotaryński Radziwiłł
W dzisiejszym wykładzie zapoznamy się z podstawowym pojęciem polityki, a następnie nieco rozszerzymy jego zakres. Treść objęta niniejszym wykładem przedstawi nam najważniejsze systemy polityczne, podziały partyjne i wszystkie podstawowe zagadnienia, obowiązujące w ramach kształcenia wyższego z zakresu politologii i nauk społecznych. Wykład ten stanowi również podstawę egzaminacyjną na poziomie magisterskim, doktorskim i doktorskim z rozszerzeniem. Zapraszam do lektury
.Polityka, to proces na mocy którego grupa ludzi, których poglądy oraz interesy są pierwotnie rozbieżne, dochodzi do wspólnej decyzji, scalającej tę grupę, wzmocnioną odtąd przez wspólne postępowanie.
1) Polityka zakłada rozbieżność poglądów:
a. Ostatecznych celów albo tylko środków pozwalających na ich osiągnięcie
b. Św. Tomasz z Akwinu twierdził iż polityka jest realizacją dobra wspólnego
c. Arystoteles uważał, że polityka nie istnieje bez sfery publicznej
2) Polityka zakłada dochodzenie do wspólnych decyzji
a. Pokojowe sposoby osiągania celu politycznego:
I. Perswazja
II. Przekonanie przeciwnika politycznego
III. Przetarg
IV. Sam mechanizm podejmowania decyzji
3) Polityka zakłada, że osiągniętej decyzji dana grupa w sposób kontrolowany będzie przestrzegać
a. Oznacza to ciągłe dążenie do rezultatów dogodnych dla danej grupy, a te mogą być osiągnięte jedynie poprzez zbiorowe działanie
4) Polityka zakłada istnienie autorytetu władzy oraz władzy politycznej
a. Libertynizm- broni koncepcji państwa minimalnego, opartego na monopolu stosowania przemocy, ale bez rozbudowanych uprawnień socjalnych
b. Polityka jest działalnością celową
C. Walter & Liserson twierdzą ze jest kilka podejść do nauki o polityce:
-badanie sfer etyki (czym jest dobre państwo?)
-historia filozofii (jakie jest historyczne przeznaczenie człowieka?)
-badania psychologiczne (jak natura ludzka kształtuje rząd i politykę?)
-badania socjologiczne
-badania empiryczne ( jak zorganizować teorie polityczna?)
Państwo:
Cechy:
1. odrębność terytorialna
2. określona ludność
3. suwerenność
4. rząd
5. poczucie narodowej tożsamości
Geneza państwa:
1. teoria starożytna + Arystoteles: odrzuca idee idealnego polis, państwo wywodzi się z natury, powstało na drodze naturalnego rozwoju. Podział państwa na 3 wyodrębnione czynniki. Istnieje 6 ustrojów: ustroje dobre(monarchia, arystokracja, politeja), ustroje złe( tyrania, oligarchia, demokracja)
2. teoria średniowieczna + Św. Augustyn: „ O państwie Bożym”, pogląd kościoła na państwo, filozofia katastroficzna, historia ludzka to walka porządku ludzkiego z Bożym , teokratyczne państwo chrześcijan
a. Św. Tomasz z Akwinu: źródłem powstania społeczności była ludzka natura, władza pochodzi od stwórcy, ustrój tworzą ludzie, państwo ma prowadzić lud do zbawienia. Św. Tomasz był teoretykiem ustroju feudalnego. Warunki boskiego państwa to pokój i porządek (hierarchia społeczeństwa). W państwie to, co niższe powinno być podporządkowane temu co wyższe. Najlepszym ustrojem jest monarchia. Można jednak wypowiedzieć posłuszeństwo królowi, gdy ten nielegalnie przejął władzę, lub źle używa swoich praw.
b. Doktryna patriarchalna: Robert Filmer, patriarchalna władza opiekuńcza musi być zachowana podczas łączenia rodów. Król posiada władzę, jako patriarcha swojego rodu. Król jest jakby wodzem plemiennym. FIlmer kwestionował istnienie praw naturalnych. Każdy rodząc się ma już określone miejsce w grupie społecznej
c. Doktryna patrymonialna- Ludwik von Helecha, u źródeł władzy jest własność ziemi, państwo dziedziczna własnością dynastii panującej
3. Teoria nowożytna
Funkcje państwa:
Ø Funkcja adaptacyjna: dostosowywanie struktur organizacyjnych państwa do innych systemów
Ø Funkcja regulacyjna: tworzenie wzorów zachowań społecznych, integralność państwa
Ø Funkcja innowacyjna: wprowadzenie nowych elementów do powiązań między państwem, a innymi państwami
Te trzy funkcje to tzw. METAFUNKCJE – najistotniejsze działania struktury państwowej.
Ø Funkcja wewnętrzna państwa- osiągnięcie i utrzymanie ładu społecznego
Ø Funkcja zewnętrzna państwa- ogół działań organów państwowych ( dziania dyplomatyczne, gospodarcze, współpraca militarna, prowadzenie konfliktów zbrojnych)
Ø Funkcja normotwórcza- państwo tworzy prawo
Ø Funkcja ochronna- funkcja ochrony obywateli
Ø Funkcja represyjna- umożliwia państwu stosowanie przymusu
Forma państwa- forma rządu ( stosunki między rządzącymi), reżim polityczny (metody rządzenia), ustrój terytorialny ( kwestia jednolitości państwa): zderzenie tych 3 definicji pokazuje formę państwa, czyli sposób organizowania życia państwa i jego stosunków prawnych
Klasyfikacja form państwa:
1. Demokratyczna:
a. Forma parlamentarno-gabinetowa: zespół zasad ustrojowych, ustalający wzajemny stosunek między parlamentem, a głową państwa i rządem, rząd powoływany jest przez głowę państwa, nakaz akceptacji parlamentu. Np. Polska
b. Forma parlamentarno komitetowa- parlament jako najwyższy ogran bezpośrednio powołuje, rząd i głowę państwa. Np. Szwajcaria
c. Forma prezydencka- prezydent jest jednocześnie szefem rządu i głową państwa. Np. USA
d. Forma pół prezydencka- system pośredni, między forma prezydencką, a formą parlamentarno-gabinetowa, prezydent powołuje rząd, rząd jest odpowiedzialny przed prezydentem i parlamentem, prezydent ma duże prawa. Np. Francja
2. Forma autorytarna:
a. Reżim autorytarny- władza naczelna w innych rękach niż parlament, samowola osoby spełniającej władzę (np. monarchia despotyczna), na czele państwa stoi wódz podejmujący najważniejsze decyzje, sceptycyzm wobec parlamentaryzmu i demokracji, pluralizm polityczny, gospodarczy i kulturowy (ograniczona forma), silna władza wykonawcza oparta na autorytecie przywódcy, elitaryzm. Np. dyktatura wojskowa.
b. Reżim totalitarny- wszechobecność jednej oficjalnej ideologii, rozbudowany aparat terroru uprawniony do inwigilacji każdego, zwalczanie opozycji, nieograniczone kompetencje wodza otoczonego kultem, istnienie jednej partii, gospodarka pod całkowitą kontrolą państwa, gospodarka centralnie sterowana, media pod ścisłą kontrolą, cenzura
3. Inne formy:
a. Republika- głowa państwa wybierana przez naród w sposób pośredni lub bezpośredni, głowa państwa najczęściej 1 osobowa, władza pochodzi z demokratycznych wyborów, organy wybierane na określony czas (kadencyjność), głowa państwa ponosi prawną i polityczną odpowiedzialność, trój podział władzy, akty rządzenia są wydawane w imieniu republiki np. Polska
b. Monarchia- monarchia konstytucyjna lub absolutna, monarchia dziedziczna lub elekcyjna. Średniowiecze: monarchia wczesnofeudalna, monarchia stanowa, monarchia absolutna. Monarchia ( cesarz, król, książę, sułtan) jest głową państwa. Różny zakres kompetencji monarchy, od despotyzmu, po monarchie konstytucyjna.
4. podział terytorialny:
a. państwo unitarne( jednolite) – Oznacza to że rząd aby realizować swoje konstytucyjne zadania może powoływać dodatkowe jednostki, są one bezpośrednimi tworami władzy centralnej. Państwa o jednolitej strukturze są najbardziej typową formą organizacji
b. państwo federalne- składa się z części przymiotów samodzielności, jest to związek podmiotów terytorialnych , po części samodzielnych lecz podlegających centrali
Przyczyny poszukiwania nowego typu państwa:
Ø podział pracy we wspólnoty plemienne
Ø stosunek społeczeństwa do polityki ekspansywnej
Ø zróżnicowanie ekonomiczne
Typy państwa w ujęciu historycznym:
1. Państwo niewolnicze: środki produkcji i ludzie się nimi posługujący należą do właściciela.
§ Typ państwa niewolniczego pojawia się po rozpadzie wspólnot pierwotnych. Niewolnictwo poniekąd istnieje do dziś. Praca niewolników to szybkie i łatwe wzbogacenie się ich właścicieli. Koszty utrzymania niewolnika to tylko jedzenie. Ludzie czasami sami z siebie podejmowali decyzję ze chcą być niewolnikami. Religia muzułmańska zabrania niewolnictwa innego muzułmanina. Niewolnictwo miało różne formy:
· Niewolnictwo patriarchalne- ludzie nie wykonywali ciężkich prac, tylko do służby domowej, łatwo mogli stać się wolni)
· Starożytna Grecja i Rzym to wojny: masa niewolników ciężko pracujących w kopalniach
· Rzym cesarstwem- mniej wojen, mniej niewolników, częściowa odpłatność za pracę
· Średniowiecze- chrześcijaństwo, niewolnicy stali się kolonistami stanowiącymi pierwsza tamę dla pochodów barbarzyńskich, później niewolnictwo powoli wygasa
· Wiek XVII- przywożeni ludzie z Afryki, stają się niewolnikami w USA, pracują na plantacjach, import afroamerykan przyjął masowy charakter, do ameryki wysiedlono 10 min afro.
Pojawił się zakaz handlu niewolnikami (pierwsza dania). W Chinach zawieszono niewolnictwo dopiero w 1910. W Arabii Saudyjskiej zniesiono niewolnictwo w 1952.
2. Państwo Feudalne: Najpierw Europa zachodnia, potem cała Europa. Feudum = lenno. Ważna rola rycerstwa, w zamian za służbę wojskową i lojalność władzy dostawali ziemię i urzędy. Osłabienie władzy centralnej, dezorganizacja administracji wzrost konfliktów zbrojnych, nowinki militarne.
§ System feudalny: system hierarchii jednostek. Wzrost roli rycerstwa grupy nieuprzywilejowane boją się wrogów- szukają opiekunów. Opiekuni- posiadacze dużych majątków ziemskich z własnymi oddziałami wojskowymi. W miarę upływu czasu zapotrzebowanie na rycerzy rośnie, więc dostają więcej ziem, które oddają współpracownikom. Senior i jego lennik. Powstawała drabina (piramida) feudalna. Na czele drabiny król lub inny właściciel- niżej lennicy I stopnia (przyboczna drużyna władcy) następnie kolejne stopnie- na dole drabiny byli chłopi. Z tego wykształciło się twierdzenie, że: wasal mojego wasala, nie jest moim wasalem. Z tego też chłopi musieli płacić renty i dziesięciny. Stopniowo ograniczano prawa chłopów. Nastąpiło rozróżnienie między poszczególnymi stanami. W Niemczech, np. państwo podzieliło się na kilka mniejszych państewek. Państewek Anglii nie obowiązywała zasada wasala. Obowiązki lennika: obowiązek służby wojskowej, obowiązek utrzymania gościnnie seniora, służenie rada i pomocą materialna
3. Państwo kapitalistyczne: Państwo oparte na doktrynie liberalizmu gospodarczego. Tworzyło się przez XVII – XIX w. System gospodarczy zorientowany na rynek, miejsce w którym spotyka się popyt i podaż. Wolna konkurencja, samoregulacja gospodarki. Władza nie ingeruje w sposoby bogacenia się społeczeństwa. Praca jest jak każdy inny produkt. Dominujący system pracy to praca najemna. Kapitaliści płacą robotnikom, pracownikom. Państwo to „nocny stróż” pilnujący kapitalizmu. Były różne formy państwa kapitalistycznego:
§ Wiek XVII i I poł XIX- kapitalizm wolnorynkowy
§ od II poł do I poł XXw- kapitalizm monopolistyczny, monopolizacja środków produkcji, powstanie monopoli
§ okres kapitalizmu wielkich korporacji od I do II woj. Św
§ forma państwa liberalno- demokratycznego-
4. Państwo faszystowskie- Połączenie narodu, władzy i partii. Łączenie kultu państwa z kultem wodza. Anty liberalne, anty komunistyczne itd. Kult siły. Ograniczenie roli kobiet. Idea sprawiedliwości społecznej- deklaracje zniesienia podatków, darmowej oświaty, odgórna kontrola nad gospodarką
5. Państwo socjalistyczne- oparte na ideologii socjalistycznej- jako opozycja do kapitalizmu ( kapitalizm źródłem zła). Dwa nurty: nurt reformistyczne (społ dojdzie samo do socjalizmu-Marks). Drugi nurt to nurt rewolucyjny (Lenin)- przejście z kapitalizmu do socjalizmu może nie nastąpić, a jak nastąpi to gwałtowni- rewolucyjnie. Jednostka częścią wielkiej maszyny działającej dla dobra państwa. Pełna kontrola państwa nad własnością prywatną. Odgórne sterowanie gospodarką
6. Państwa trzeciego świata- Państwo powstałe po rozpadzie kolonializmu. Niski poziom gospodarczy. Słabo rozwinięta struktura polityczna i społeczna
Systemy polityczne
Ø Stanowisko instytucjonalne- całokształt instytucji politycznych
Ø Stanowisko strukturalno funkcjonalne- proces w ramach poszczególnych wspólnot działających na różnych polach
Ø Stanowisko systemowe- wzajemne oddziaływanie między systemem polityczny, a jego otoczeniem.
System polityczny- ogół organów państwowych, partii politycznych, organizacji grup społecznych formalnych i nie formalnych, uczestnicząc w działaniach politycznych. Jest tez ogół zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między organami państwa, partii politycznych itd.
Podsystemy polityczne:
Ø Podsystem instytucjonalny- aparat państwowy, partie polityczne
Ø Podsystem regulacyjny- normy regulujące stosunki społeczno- polityczne
Ø Podsystem funkcjonalny- ogół funkcji i ról wypełnianych przez różne instytucje polityczne
Ø Podsystem komunikacyjny- ogół związków, stosunków między aparatem państwowym, a grupami interesu
System polityczny to także każde działanie przyczyniające się do zachowania systemu, czyli utrzymania dawnego stanu w państwie i jego dalszego rozwoju
UE jest systemem politycznym bez państwa
Arystoteles jako pierwszy zaczął zajmować się tematyką systemów politycznych. Zadał pytanie: Kto rządzi i odnosi z tego rządzenia korzyści? Dokonał klasyfikacji systemów politycznych . Jego poglądy rozwijali kolejni myśliciele. Np. Machiavelli
Dziś naukowcy odnoszą się do 3 płaszczyzn:
1. ekonomiczno- ideologiczna
a. państwa 3go świata: reżimy komunistyczne, systemy państw Azji i Afryki i Ameryki Łacińskiej. Kapitalizm przeciwny dążeniom do równości socjalnej, centralnego planowania. Dziś cześć państw 3go świata już nimi nie jest
2. konstytucyjno- instytucjonalna
a. podkreślenie różnic między konstytucjami. Różnic między parlamentem, a rządem. Państwami unitarnymi, a federalnymi.
3. strukturalno- funkcjonalna
a. Klasyfikacja systemów wg. Pryzmatu ich funkcjonowania w praktyce
Systemy polityczne:
1. liberalne- duża tolerancja opozycji, konkurencyjny system partyjny, zabezpieczenie praw obywatelskich regularnie przeprowadzone wolne wybory. Liberalne systemu można podzielić na 2 typy
a. westmisterski- jednopartyjny, dwupartyjny, niepisana konstytucja
b. konsenualia- koalicyjny rząd, wielopartyjność, pisana konstytucja
2. Postkomunistyczne- powstałe po rozpadzie bloku wschodniego wielopartyjne wybory , gospodarka rynkowa, transformacja z socjalizmu do liberalizmu, przejmowanie zachodnich wzorców. Różnie wygląda droga transformacji w różnych krajach. Negatywne następstwa przemian: bezrobocie, inflacja, wzrost nierówności społecznej, wzrost znaczenia partii nacjonalistycznych i postkomunistycznych. Słabość władzy państwowej. Liczne przekształcenie partii politycznych.
3. Wschodnioazjatyckie- dominujące działania państwa na kwestie ekonomiczne, pomijane kwestii politycznych. Wzrost i budowa dobrobytu. Generalny respekt dla państwa. Budowanie silnego oparcia dla rządu. Tolerancja tylko dla silnych partii. Respektowanie centralnej roli rodziny w społeczeństwie. Osłabienie idei indywidualizmu.
4. Islamskie- kształtują moralność, doktryna teokratyczna. W Irane jest system łączący strukturę państwa z islamem jako religią. W Malezji wyjątkowo brak monopartyjności
5. Reżimy wojskowe- całe systemy podporządkowane władzy wojskowej, autorytaryzm, zwieszenie norm prawno- konstytucyjnych. Opozycja nie może wyrazić swojego stanowiska. Wprowadzenie cenzury ograniczającej wolność pracy
3 formy reżimowe:
a. Hunta wojskowa – Ameryka łacińska, rządzi rada oficerów
b. Dyktatura wojskowa- charyzmatyczny przywódca
c. Rządy cywilne lojalne wobec armii
BIBLIOGRAFIA
1. Materiały zebrane z zakresu politologii.
2. Rozwinięcie zagadnień:
* Wikipedia - wirtualna encyklopedia,
* Encyklopedia PWN - wydawnictwo PWN.
