Stare Instrumenty Muzyczne

[Henryk Horoch]

Fletnia Pana (Multanka)
Instrument muzyczny zaliczany do grupy aerofonów wargowych oraz instrumentów dętych drewnianych. Nazwa instrumentu i jego powstanie wiąże się z mitem o hamadriadzie Syrinks.
Składa się z drewnianych piszczałek, ułożonych w jednym lub dwóch rzędach. Dźwięki z tego instrumentu wydobywa się, dmuchając w krawędzie otworów piszczałek. Według mitologii greckiej na fletni grywali: opiekun pasterzy i trzód, bóg Pan, oraz satyrowie. Obecnie instrument ten spotyka się w niektórych krajach Europy, w Azji, Afryce i Ameryce Południowej. Fletnia była popularna w Polsce w okresie renesansu, kiedy to nazywana była multanką.

[Henryk Horoch]

Róg
Muzyczny instrument dęty blaszany. Strój rogu obejmuje zakres dźwięków muzycznych od B1 (B1 brzmiącego – oktawy kontra dla rogu podwójnego. Najbardziej pierwotną formą rogu był prawdopodobnie róg pochodzenia zwierzęcego, przeważnie bawoli lub barani. Świadczy o tym jego nazwa i to nie tylko w języku polskim. Także we francuskim cor, włoskim corno, hiszpańskim cuerno. Z powodu prymitywnej budowy i braku ustnika skala takiego rogu była niewielka, ograniczająca się do jednego lub najwyżej kilku dźwięków. Z czasem zaczynały powstawać rogi metalowe, używane przez pasterzy i myśliwych, a także wykonane z metali szlachetnych – złota i srebra oraz z kości słoniowej, z których korzystało rycerstwo i możni na polowaniach.



Metalowy róg zbudowany z rury zakończonej kielichowym rozszerzeniem tradycyjnie przyjął formę okrągłej, pojedynczej lub podwójnej pętli. Instrument posiadał różne rozmiary i stroje.
Technika gry na tym instrumencie wymaga, aby jednocześnie dmuchać przez odpowiednio ułożone wargi, obsługiwać wentyle i manipulować ręką w czarze głosowej instrumentu.
Historia rogu jako instrumentu muzycznego rozpoczęła się w 1680 r. za sprawą księcia Franza Antona von Spork. Odwiedzając on Francję zainteresował się instrumentem. Zachwycony jego czystym i donośnym brzmieniem polecił dwóm swoim przybocznym muzykom nauczyć się grać na tym instrumencie. Tymi osobami byli Wenzel Sweda i Peter Röllig, których można uznać za pierwszych profesjonalnych instrumentalistów grających na rogach. Za ich pośrednictwem róg dotarł do Niemiec i Austrii. W pierwszych latach XVIII wieku róg stał się już ważnym instrumentem w muzyce niemieckiej. Pierwszym wirtuozem i twórcą techniki gry za pomocą dźwięków "zatkanych" był Anton Hampel (1705-1768). Był on także pomysłodawcą przedłużek dla rogów, dodatkowych rurek, które w łatwy i szybki sposób można było dołączać do rogu przedłużając jego całkowitą długość, a co zatem idzie, zmieniając strój.

[Henryk Horoch]

Szałamaja
Dawny instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych, ze stroikiem podwójnym; podobny do oboju. Powstał ok. XIII wieku we Francji. Używany od średniowiecza do XVIII wieku. Była to piszczałka z bocznymi otworami i podwójnym stroikiem. W Europie znana od wczesnego średniowiecza w różnych odmianach i wielkościach (np. pomort). Ok. poł. XVII wieku wykształcił się z niej obój, który wyparł ją w XVIII w. Szałamaje dały również początek rozwojowi klarnetu.

[Henryk Horoch]

Rebec
Instrument smyczkowy pochodzenia arabskiego lub bizantyjskiego o owalnym pudle w kształcie gruszki, posiadający trzy struny, instrument przywieziony do Hiszpanii.





Mandola
Strunowy instrument muzyczny z rodziny szarpanych. Mandola posiada cztery pary strun strojonych w kwintach do następujących dźwięków (począwszy od najniżej strojonej) - c, g, d1, a1 (kwintę niżej niż mandolina). Słowo Mandola pochodzi z jęz. włoskiego. Jest to instrument starszy od mandoliny. Pod koniec XV wieku pojawiła się w Europie i była początkowo podobna do lutni. Instrument ten znalazł powszechne zastosowanie u starożytnych śpiewaków i poetów.

[Henryk Horoch]

Klawikord
Najstarszy instrument klawiszowy strunowy, wynaleziony w XIV wieku. Struny wprawiane są w drgania za pomocą tangentów (listewek), które naciskają i dzielą struny po przyciśnięciu klawiszy. Powoduje to, że dźwięk wydawany przez klawikord jest bardzo cichy. Klawikord jest znacznie mniejszy od klawesynu, ma też tylko jedną klawiaturę o zakresie 4 oktaw. Kolejna różnica w stosunku do klawesynu to sposób wydobywania dźwięku. Struny klawesynu są szarpane, co daje nieporównywalną do klawikordu, ostrzejszą barwę dźwięku oraz brak możliwości gradacji dynamicznej w zależności od siły uderzenia w klawisz. Struny klawikordu są uderzane przez tangenty bezpośrednio za pomocą dwuramiennej dźwigni klawiszowej, przez co otrzymuje się barwę nadzwyczaj delikatną, ale przez to słabą dynamicznie, za to z możliwością stałej kontroli natężenia dźwięku w funkcji siły uderzenia w klawisz. Pochodzący od starożytnego monochordu, klawikord rozpowszechnił się w I połowie XVI wieku, ale wskutek ograniczonych możliwości muzycznych oraz niskiego natężenia dźwięku zawsze pozostawał w cieniu klawesynu i generalnie służył jako instrument do ćwiczeń. Pod koniec XVIII wieku ceniony był wysoko za swe możliwości dynamizacyjne, a także dzięki szczególnym możliwościom wibracyjnym. Wielkimi miłośnikami klawikordu byli Johann Sebastian Bach i jego syn Carl Philipp Emanuel Bach.

[Henryk Horoch]

Dudy Wielkopolskie
Typowy instrument ludowy Wielkopolski. Nadmuchiwane są miechem (dymką) i mają jedną piszczałkę burdonową (bąk), która posiada rezonator z krowiego rogu. Dudy te mają różny strój w zależności od regionu: w Poznaniu i okolicach skala ich dźwięku jest od f1 do g2, w powiecie jarocińskim od fis1 do gis2, a w gostyńskim od gis1 do ais2.




Koza (Dudy Podhalańskie)
Instrument nadmuchiwany ustnie z jednym burdonem i dość oryginalną przebierką. Nazywana jest ona gajdzicą i składa się z trzech przewodów. Głowny przewód nazywany jest "cieńką piszczałką"i na nim wygrywa się za pomocą pięciu dźwięków, właściwą melodię. Instrumentem na którym gra się tak samo jak na kozie, jest dwukanałowa piszczałka zwana dwojnicą. Burdony zwane są gwarowo "bąkiem", a cewka "duhacem". Dudy podhalańskie były na Podhalu bardzo popularne od XVI do XIX wieku i stawiano go jako instrument reprezentujący muzykę podhalańską. Dzisiaj gra się na nim solowo.

[Henryk Horoch]

Cymbały
Cytra płytowa. Do gry na nich używa się pałeczek, którymi uderzane są struny. Cymbały należą do instrumentów strunowych uderzanych, ale nie mają mechanizmu klawiszowego. Instrument ten jest szczególnie popularny w muzyce ludowej.

[Henryk Horoch]

Burczybas
Kaszubski instrument ludowy. Zbudowany z beczki bez dna. Na jeden otwór naciągnięta jest skóra zwierzęca. Są dwa rodzaje burczybasów:
Burczybas włosowy - W środku zamocowane jest końskie włosie, a odpowiednie pociąganie rękoma i polewanie wodą wydają charakterystyczny odgłos pomruk basowy.
Burczybas łańcuchowy - Zbudowany podobnie jak poprzedni, ale zamiast pociągać za koński ogon pociąga się za łańcuch.

[Henryk Horoch]

Domra
Ukraiński instrument ludowy, należący do grupy instrumentów strunowych szarpanych, podobny do bałałajki. Pierwsze wzmianki o domrze pochodzą z XVI wieku, jednakże nie zachowały się żadne materiały, na podstawie których można by stwierdzić, jak wówczas wyglądała. Domra, podobnie jak bałałajka, została odtworzona przez Wasilija Andrejewa pod koniec XIX wieku.

[Henryk Mikołaj Hrychowicz]

Gadułka
Bułgarski instrument strunowy z grupy smyczkowych. Składa się z pudła rezonansowego (wyżłobionego z jednego kawałka drewna i zakrytego jedną deską), stosunkowo krótkiego i bezprogowego gryfu, trzech metalowych strun głównych i dziesięciu rezonujących (burdonowych). Gadułka od innych, zbliżonych genetycznie instrumentów strunowych odróżnia się krótkim gryfem oraz obecnością strun burdonowych.