Ordery i Odznaczenia

[Henryk Horoch]

Order Orła Białego

Najstarsze i najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej, nadawane za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, położone zarówno w czasie pokoju jak i w czasie wojny. Nie dzieli się na klasy. Nadawany jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych.
Order został ustanowiony 1 listopada 1705 przez króla Augusta II na zamku w Tykocinie, małym mieście na Podlasiu, położonym nad rzeką Narew, gdzie bywali królowie, magnaci i książęta polscy. Otrzymywali go w czasie I Rzeczypospolitej głównie magnaci, którzy wsparli króla w wolnej elekcji: Karol Stanisław Radziwiłł, Hieronim Lubomirski, Michał Kazimierz Ogiński, Ignacy Krasicki, Stanisław Kostka Potocki, Stanisław Małachowski, ale także ataman Iwan Mazepa. Początkowo miał formę owalnego medalu czerwonego koloru z jasnobłękitną wstęgą oraz hasłem Pro Fide, Lege et Rege (łac. Za wiarę, prawo i króla). Na oznakach przyznawanych monarchom słowo rege zmieniano na grege (łac. trzodę). Królowi polskiemu przysługiwał przywilej noszenia insygniów orderowych, którymi był wysadzany szlachetnymi kamieniami krzyż zawieszony na łańcuchu Orderu Orła Białego. Monarchowie z dynastii Wettynów, August II Mocny i jego syn August III Sas mieli poza tym cały zestaw klejnotów, który nazywano garniturem orderowym. W 1709 order dla wszystkich kawalerów otrzymał formę krzyża maltańskiego. Do 1713 noszony był na szyi z dodatkową gwiazdą.

Order Orła Białego noszony jest na wstędze błękitnej przewieszonej przez lewe ramię do prawego boku. Gwiazdę Orderu, niegdyś haftowaną, nosi się na lewej piersi.

[Henryk Horoch]

Papieski Order Chrystusa

Najwyższe w światowej precedencji orderów odznaczenie papieskie, nadawane katolickim głowom państw. Utworzony w 1319 przez papieża Jana XXII. Został rozdzielony pod koniec XVIII wieku na świecki Order Chrystusa nadawany przez Republikę Portugalii oraz Papieski Order Chrystusa.





Zakon Rycerzy Chrystusa, później i do dziś Order Chrystusa

Militia Domini Nostri Jesu Christi, Ordem Militar de Cristo ( Królewski Order Rycerzy Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Założony w 1318 w Portugalii przez króla Dionizego I, po kasacji zakonu templariuszy w 1312.
Na mocy bulli papieskiej z 1319, zakon przejął majątek templariuszy w Portugalii. Główną siedzibę miał początkowo w Castro Marim, a następnie w 1357 siedzibę przeniósł do dawnego głównego zamku portugalskich templariuszy w Tomarze – do tamtejszego Klasztoru Zakonu Chrystusa. Pierwszy mistrz zakonu wywodził się z zakonu Avis, ale szeregowymi członkami w pierwszym pokoleniu byli dawni templariusze. Zakon przyjął regułę Calatrava i duchowe przewodnictwo opactwa cysterskiego w Alcobaça. Strój zakonny był koloru białego.
Zakon odgrywał ważną rolę w Portugalii, jego majątek był wykorzystywany do finansowania wypraw zamorskich, a jego członkowie brali udział w wielkich odkryciach geograficznych oraz przyczynili się do budowy portugalskiego imperium kolonialnego. Do zakonu należeli m.in. książę Henryk Żeglarz oraz przyszły król Portugalii Jan II. Na początku XVI w. zakon miał 454 komandorii w Portugalii, Afryce i Indiach.
W roku 1492 papież Aleksander VI zwolnił Zakon Chrystusa ze ślubów religijnych, co potwierdził papież Juliusz II. W ten sposób zakon został włączony do korony portugalskiej i stał się orderem.

[Henryk Horoch]

Rycerski Order Świętego Grzegorza Wielkiego

Wysokie odznaczenie watykańskie, ustanowione w 1831 roku przez papieża Grzegorza XVI.
Order Świętego Grzegorza Wielkiego jest jednym z pięciu szlacheckich orderów papieskich, czwartym w hierarchii, przyznawanym za szczególne zasługi dla Kościoła. Kawalerowi orderu przysługuje prawo do noszenia specjalnego stroju, wstęgi, kapelusza i szpady. Nazwa orderu związana jest z papieżem Grzegorzem I (590-604), uznanym za jednego z Doktorów Kościoła. Order jest podzielony jest na cztery klas: Krzyż Wielki Pierwszej Klasy, Krzyż Komandorski z Gwiazdą, Krzyż Komandorski i Krzyż Kawalerski. Dewizą orderową jest Pro Deo et Principe (łac. „Dla Boga i dla władcy”).

[Henryk Horoch]

Order Świętego Stanisława

Polski order ustanowiony 7 maja 1765 roku przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Order nadawany był corocznie podczas majowych uroczystości ku czci św. Stanisława 8 maja w kościele św. Krzyża w Warszawie.
Do otrzymania orderu należało m.in. udowodnić szlachectwo poprzez podanie 4 herbów ze strony ojca (po mieczu) i 4 ze strony matki (po kądzieli). Pierwszym Wielkim Mistrzem Kapituły został król.

[Henryk Horoch]

Order Słonia

Najznamienitsze i najstarsze jednoklasowe odznaczenie Królestwa Danii. Przypuszcza się, że początki Orderu Słonia sięgają do roku 1464, do utworzenia katolickiego Braterstwa Najświętszej Marii Panny, które składało się z 50 członków obojga płci i dysponowało własną kaplicą w katedrze w Roskilde. Oznaką Braterstwa był medalion z wizerunkiem NMP, noszony na szyi na łańcuchu z figurek białych słoni, symbolu walczącego chrześcijaństwa. W roku 1508 książę Chrystian, późniejszy król Chrystian II, nadał spowiednikowi Braterstwa Walkendorffowi insygnium z figurą białego słonia z wieżyczką na grzbiecie. Naszyjnik w postaci słoni i ostróg znajduje się na figurze króla Jana II na jego sarkofagu z roku 1513 w katedrze w Odense. Po Reformacji Braterstwo NMP zostało rozwiązane, ale już w roku 1580 król Fryderyk II zaczął nadawać Order Słonia jako symbol zakonu rycerskiego. Już wówczas noszono jako insygnium figurę białego słonia z wieżyczką na grzbiecie zawieszoną na złotym łańcuchu. Za czasów króla Chrystiana IV w roku 1634 konfraternię Słonia połączono z braterstwem krótkotrwałego zakonu Uzbrojonego Ramienia i noszono insygnia obu orderów na podwójnym złotym łańcuchu. Za króla Fryderyka III wprowadzono używaną do dziś jasnoniebieską wstęgę i wprowadzono gwiazdę wówczas jeszcze haftowaną. Od tej pory zwano kawalerów Słonia "Błękitnymi Rycerzami", a kawalerów Dannebroga "Białymi Rycerzami", od koloru wstęgi orderowej.
Pierwsze statuty nadał orderowi król Chrystian V w dniu 1 grudnia 1693 (w tym dniu nowe statuty otrzymał także order Dannebroga). Ilość kawalerów ograniczono do 30, nie licząc króla i jego synów, order można było otrzymać dopiero po ukończeniu 30 lat (osoby krwi królewskiej: 20 lat), warunkiem otrzymania Słonia było uprzednie posiadanie Wielkiego Krzyża Dannebroga, co ma konsekwencje do dziś, gdyż przy nadaniu Słonia osobie, która nie posiada Dannebroga, dekoruje się ją Dannebrogiem tydzień przedtem, a w dniu nadania Słonia Dannebroga trzeba zwrócić, gdyż obok Słonia nie wolno nosić żadnych innych odznaczeń (wyjątek stanowi monarcha).

[Henryk Horoch]

Order Orła Czarnego

Po uzyskaniu przez elektora saskiego Augusta Mocnego polskiej korony królewskiej elektor Brandenburgii Fryderyk III zapragnął także zostać królem i po długim oporze cesarza dostał zezwolenie na przyjęcie tytułu króla w Prusach (niem.: König in Preussen), tj. w dawnych Prusach Książęcych), które leżały poza terenem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Koronował się w Królewcu 18 stycznia 1701 roku jako Fryderyk I.
Za godło nowego królestwa wybrano zrywającego się do lotu czarnego orła pochodzącego z herbu książąt pruskich, który został nadany podczas Hołdu Pruskiego w 1525 roku przez polskiego króla Zygmunta I Starego. Król Fryderyk I ustanowił w dniu ogłoszenia królestwa także jednoklasowy Order Czarnego Orła, najwyższe i wówczas jedyne odznaczenie nowego państwa.
Order był początkowo zakonem rycerskim i mógł liczyć tylko 30 członków (oprócz pruskich królewiczów, którzy otrzymywali go w 10 roku życia). Do roku 1848 wszyscy kandydaci nie należący do rodów panujących Rzeszy musieli wykazać się ośmioma szlacheckimi generacjami i dostać order mogli dopiero po 30 roku życia. Od tego roku order mogli także otrzymywać nie-szlachcice, którzy przy nadaniu Czarnego Orła uzyskiwali dziedziczne szlachectwo.

[Henryk Horoch]

Order Ducha Świętego

Najwyższy order Królestwa Francji, nadawany przez królów francuskich, którzy byli jego Wielkimi Mistrzami (Souverain Grand Maître). Ustanowiony 31 grudnia 1578 przez Henryka III Walezego dla uczczenia Ducha Świętego, ponieważ Henryk został wybrany królem Polski (11 maja 1573) i uznany królem Francji (1574) w dniu Zesłania Ducha Świętego.
Najwcześniejszym najwyższym orderem francuskim był Order św. Michała, który miał w założeniu być konkurencją dla burgundzkiego Orderu Złotego Runa. Jednakże w czasie wojen religijnych jego znaczenie się zmniejszyło (w chwili wstąpienia na tron Henryka III miał ok. 700 kawalerów) i Henryk III w 1578 zmuszony był w celu nagradzania swych zwolenników utworzyć nowy order, który początkowo posiadał formalny charakter świeckiego zakonu rycerskiego, by z biegiem czasu przerodzić się w odznaczenie.
W 1590 król Henryk IV zmienił statuty orderu: ograniczył ilość kawalerów do 100 i zmienił wygląd insygniów, usuwając z awersu krzyża orderowego zielone płatki znajdujące się koło lilii francuskich. Przyznał także kawalerom orderu wysokie pensje, uszczuplone później przez króla Ludwika XV.

[Henryk Horoch]

Order Złotego Runa

Początkowo Zakon Złotego Runa – jest obecnie najwyższym odznaczeniem państwowym Królestwa Hiszpanii oraz rycerskim orderem domowym austriackiego domu panującego Habsburgów. W starszeństwie orderów świata zajmuje trzecie miejsce po papieskim Orderze Chrystusa i angielskim Orderze Podwiązki.
Zakon założony został jako zakon rycerski 10 stycznia 1430 roku we flamandzkim mieście Brugia przez księcia Burgundii Filipa Dobrego jako "Fraternité de chevalerie ou amiable compaignie de la Toison d'Or" " na chwałę domu Burgundii, na cześć Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja, w celu obrony i rozpowszechniania wiary katolickiej, ku krzewieniu cnót i dobrego wychowania". Po wygaśnięciu dynastii burgundzkiej godność wielkiego mistrza przeszła na cesarza Maksymiliana I, którego wnuk Karol V przekazał ją przy swej abdykacji w r. 1555 swemu synowi, królowi Hiszpanii Filipowi II, tak że hiszpańscy Habsburgowie byli do 1700 r. dziedzicznymi wielkimi mistrzami. Po wygaśnięciu tej gałęzi rodu godność przeszła na cesarza rzymskiego Karola VI. Następcy jego z domu Habsburg-Lothringen są do dziś jako głowy rodu dziedzicznymi wielkimi mistrzami i suwerenami orderu.

[Henryk Horoch]

Order Virtuti Militari

Najwyższe polskie odznaczenie wojskowe (order), nadawane za wybitne zasługi bojowe. Jest najstarszym orderem wojskowym na świecie, spośród nadawanych do chwili obecnej. Ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 22 czerwca 1792 dla uczczenia zwycięstwa w bitwie pod Zieleńcami, po rozpoczęciu wojny polsko-rosyjskiej przeciwko konfederacji targowickiej, w obronie Konstytucji 3 Maja. Pierwsze nadania miały miejsce 22 czerwca 1792, a wręczenie medali nastąpiło 25 czerwca 1792 w Ostrogu na Wołyniu, gdzie znajdował się obóz wojsk Rzeczypospolitej. Udekorowano nimi 15 oficerów i żołnierzy biorących udział w bitwie pod Zieleńcami, którzy, po ustanowieniu statutu, mieli stworzyć pierwszy skład kapituły orderu. Król Stanisław August Poniatowski był Wielkim Mistrzem Orderu Virtuti Militari i z mocy prawa kawalerem Krzyża Wielkiego.
Order miał wtedy dwie klasy: Złotą – dla generałów i oficerów i srebrną – dla podoficerów i szeregowych.
Prawdopodobnie na przełomie sierpnia i września 1792, gdy do Warszawy powrócił kś. Józef Poniatowski, ustanowiono statut orderu, jednocześnie zmieniono jego kształt na formę krzyża (forma ta z pewnymi zmianami utrzymała się do dziś).

[Henryk Horoch]

Order Świętego Jerzego

Carski rosyjski order wojskowy, jedno z najwyższych rosyjskich odznaczeń. Orderem mogli być nagradzani oficerowie za wybitne odznaczenie się w boju. Mogli go otrzymywać również cudzoziemcy. Order czwartego stopnia początkowo można było także uzyskać za odpowiednią wysługę 25 lat w służbie polowej lub 18 lub 20 odbytych kampanii pływania w marynarce.
Order miał formę krzyża maltańskiego (z rozszerzającymi się ramionami), w kolorze białym i złotą obwódką na brzegach. Na złączeniu ramion krzyża okrągły medalion z wizerunkiem św. Jerzego na koniu porażającego smoka. Na rewersie krzyża na medalionie monogram św. Jerzego. Gwiazda orderu była czwororamienna, ze stylizowanymi promieniami rozchodzącymi się w kształt kwadratu od środkowego medalionu. Noszona była na szarfie po lewej stronie piersi ponad gwiazdami wszystkich orderów z wyjątkiem orderu św. Andrzeja. Na środkowym złotym medalionie monogram św. Jerzego, otoczony czarną obwódką z dewizą: "Za służbę i odwagę" (За службу и храбрость). Według statutu, order św. Jerzego należało zawsze nosić na sobie.