Konie

[Henryk Horoch]

Rasy Koni

Konie arabskie - czystej krwi arabskiej to najstarsza i bezapelacyjnie najpiękniejsza rasa koni na świecie. Koń arabski wywarł największy wpływ na kształtowanie populacji koni na całym świecie. Przykładem jest m.in. koń pełnej krwi angielskiej, który przewyższa go rozmiarami i szybkością. Ciągle jednak to araba uznaje się za najbardziej wytrwałą i wytrzymałą rasę.



Araby wyróżnia kilka, charakterystycznych cech budowy. Do pierwszej, z pewnością można zaliczyć niepowtarzalną głowę – krótką, o wklęsłym profilu. Nozdrza konia są bardzo duże, podobnie oczy, które są osadzone znacznie bardziej szeroko niż w przypadku innych ras. Innym wyróżnikiem araba jest tzw. jibbbbah, czyli wypukłość między oczami w kształcie tarczy, która zajmuje przestrzeń od uszu do kości nosowej. Inną, szczególną cechą araba jest łabędzia szyja, szeroki kąt, jaki tworzy z głową nazywa się mitbah. Grzbiet konia arabskiego jest krótki i wklęsły, a tułów krótki i lekko wklęsły. Istotna cecha to także wysoko osadzony ogon. Maść araba jest przeważnie kasztanowata, siwa albo gniada. Konia wyróżnia także niezwykle delikatna i jedwabista skóra, jak również lśniąca grzywa. Ruch araba jest niezwykle płynny.


Konie angielskie, to najcenniejsi przedstawiciele ras końskich, wyróżniający się wyjątkową szybkością. Powstanie tej rasy to efekt skrzyżowania arabów z importu z miejscowymi końmi, do którego doszło na przełomie XVII i XVIII wieku.



Koń angielski osiąga przeciętny wzrost w przedziale 160-162 cm, charakteryzuje się dużymi, wyrazistymi oczami, subtelna głowa pokryta się niezwykle cienką skórą, przez którą widać naczynia krwionośne. Profil jest prosty, a oczy duże. Głęboka klatka piersiowa, a w efekcie duża pojemność płuc doskonale predestynuje konia do wyścigów. Szybkości sprzyja także wydłużenie linii. Do cech typowych dla anglosaskich przedstawicieli należy także piękna, delikatna i lśniąca sierść. Jeśli chodzi o ubarwienie sierści, to zazwyczaj jest ona kasztanowa, kara i siwa.


Konie angloarabskie to rasa pochodzenia angielskiego. Popularnością cieszy się jednak nie tylko w Wielkiej Brytanii, ale także we Francji. Mimo dużej popularności na kontynencie, do dziś jednak nie zatwierdzono jej standardu.



Koń angloarabski zalicza się do koni średniej wielkości, przeciętnie osiąga wzrost w granicach 160-163 cm. Głowa przypomina bardziej głowę araba, niż konia angielskiego. Umaszczenie jest bardzo różne – od kasztanowego, aż do skarogniadego. Profil jest prosty, grzywa, ogon i włosy wyróżniają się delikatnością i są bardzo lśniące. Szyja konia jest dłuższa, niż u czystego araba, a kłąb wyraźniej zaznaczony. Grzbiet jest krótki, cechą charakterystyczną jest głęboka klatka piersiowa oraz skośne i mocne łopatki. Angloarab jest idealnym koniem wyścigowym, przemawiają a tym niezwykle mocne i dobrze ukształtowane kończyny. Zad konia jest długi. Podsumowując, można stwierdzić, że koń ten jest solidniejszy w budowie niż anglik.


Konie polskie to jedna z popularniejszych ras w naszym kraju zaliczana do późnodojrzewających, długowiecznych i niezwykle odpornych zarówno na panujące warunki, jak i choroby. Ich przodkami były tarpany zamieszkujące kiedyś lasy środkowej Europy. Jest on szczególnie ceniony za inteligencję i łagodny charakter. Rasa wywodzi się od tarpanów.



Koń polski charakteryzuje się silną, krępą budową. Są zaliczane do niższych ras, przeciętnie osiągają bowiem wysokość w granicach 130-140cm. Głowa jest ciężka, a szyja nisko osadzona. Wyróżnikiem rasy polskiej jest wyraźny kłąb, głęboka klatka piersiowa i ścięty zad. Jeśli chodzi o ubarwienie, to jest ono głównie myszate, z pręgami na kończynach i czarną pręgą na grzbiecie.


Konie małopolskie zalicza się do rasy półkrwi angloarabskiej i arabskiej, których hodowla koncentruje się w Małopolsce. Są mniejsze i drobniejsze od koni wielkopolskich. Konie małopolskie wyróżniają się urodą, szlachetną budową. Po swoich przodkach - konikach polskich, odziedziczyły takie cechy jak: płodność, długowieczność oraz odporność na choroby.



Koń małopolski to przede wszystkim mała, drobna głowa o łagodnym wyrazie, Mała głowa w typie orientalnym, lekko szczupacza, oczy duże, o łagodnym wyrazie. Szyja koni tej rasy jest długa, klatka piersiowa wydatna, głęboka i dość szeroka. Zad jest lekko ścięty, a kończyny długie i suche. Sierś jest jedwabista, najczęściej gniada.


Konie dońskie to rasa, której początki sięgają XVIII wieku. Pochodzą one od stepowych koni, które hodowane były przez plemiona koczownicze. Można powiedzieć, że posiadają cechy wielu ras, m.in. karabachskiej, turkmeńskiej, a także arabów z Persji i mongolskiego nagaja. Przebywanie w trudnych, stepowych warunkach sprawiło, że koń doński charakteryzuje się niezwykłą odpornością i nie wymagają specjalnej opieki.



Konie dońskie są średniej wielkości, ich przeciętny wzrost wynosi 153 cm. Charakteryzują się one masywną, mocną budową. Pewne elementy jego anatomii utrudniają jednak ruchy – do takich zaliczają się m.in. strome łopatki – te ograniczają długość kroku, swobodę ruchów uniemożliwia natomiast ułożenie tylnych kończyn – często mają tendencje do krowiej postawy. Z kolei przednie kończyny mają tendencję do cofniętego nadgarstka. Głowa konia dońskiego ma średnią wielkość, a kark jest krótki i sztywny. Zad konia jest zaokrąglony i pochyły, a ogon nisko osadzony.

[Henryk Horoch]

Maści Koni

Koń Bułany


Konie bułany to konie charakteryzujące się jasną, jasnożółtą sierścią oraz czarną grzywą i ogonem. Czarny kolor dominuje również na kończynach. U większości koni tej maści występuje ciemnobrązowa pręga grzbietowa oraz poprzeczne prążki na przedramionach i podudziach.


Konie Dereszowate


Deresz, to nazwa maści wyróżniającej się białymi lub maślastymi włosami, przemieszanymi najczęściej pół na pół. Kolor ten występuje najczęściej na tułowiu, głowie oraz kończynach. Na tułowiu mogą występować ciemniejsze plamki, tzw. kukurydza.


Konie Gniade


Gniady koń charakteryzuje się brązową sierścią w różnych odcieniach, od jasnobrązowego do prawie czarnego, jego grzywa i ogon są zawsze czarne, podobnie jak dolne części kończyn.


Komie Kare


Konie kare, to określenie konia o czarnej sierści. Temu określeniu nie przeszkadza fakt, że często głeboka cześć sierści latem zmienia odcień na brązowy. Maść charakteryzuje intensywny, czarny kolor, który występuje również na grzywie o ogonie. Kary jest także określeniem konia, u którego występują białe plamki na głowie i kończynach.


Konie Kasztanowate


Konie kasztanowate, to określenie konia charakteryzującego się rudobrązową sierścią, często z grzywą i ogonem w tym samym, bądź nieco jaśniejszym kolorze.


Konie Siwe


Konie siwe wyróżniają się białą lub mieszaną sierścią. Jako źrebięta są ciemno umaszczone - są kare, kasztanowate, dopiero z czasem jaśnieją, siwieją. Często występują u nich brunatne plamki - wówczas stosuje się na nie określenie "siwy w hreczce". Grzywa i ogon są szare, rozjaśnione lub z czarną domieszką na końcach.


Konie Srokate


Konie srokate charakteryzuje się dużymi, nieregularnymi plamami białej sierści na różowej skórze, którą przedzielają płaty innej maści na czarnej skórze. Kolor grzywy i ogona to zwykle biały lub ciemnomastny.


Konie Tarantowate


Umaszczenie koni tarantowate to maść charakteryzująca się ciemnymi plamkami różnej wielkości, które występują na białej skórze, bądź odwrotnie - są białe na ciemnej skórze. Pojawiają się także inne rodzaje ubarwienia - tzn. konie bez plamek, bądź fragmentami zmieszanych ze sobą włosów ciemnych i białych.

[Henryk Horoch]

Chód Koński

Wśród naturalnych chodów konia rozróżnia się (kolejno według prędkości):

Stęp
Czterotaktowy, najwolniejszy chód konia (oraz osła i muła). Kolejność stawiania nóg: np. lewa tylna, lewa przednia, prawa tylna, prawa przednia, czy lewa przednia, prawa tylna, prawa przednia, lewa tylna. Prędkość 100 metrów/minutę.

Wyróżniamy:
Stęp zebrany
Ślady tylnych kopyt nie sięgają przednich lub je pokrywają. Praca kończyn w stępie zebranym jest bardzo energiczna. Krok jest krótszy niż w stępie pośrednim, ale bardziej wyniosły.
Stęp pośredni
Ślady tylnych kopyt nieco przekreślają ślady przednich. Koń kroczy energicznie, lecz spokojnie, wyraźnie zaznaczonymi krokami.
Stęp wyciągnięty
Koń porusza się maksymalnie wyciągniętym krokiem, ślady tylnych kopyt wyraźnie przekraczają ślady przednich kopyt.
Stęp swobodny
Zwany również stępem na długiej wodzy, ponieważ jeździec pozwala koniowi swobodnie wyciągnąć szyję i obniżyć głowę. Stosowany jest podczas przerwy w pracy.
Stęp hiszpański
W tym stępie koń podnosi wysoko nogi. Jak sama nazwa wskazuje, pochodzi on z Hiszpanii. Nauka tego chodu zaczyna się na ziemi, kiedy to jeździec delikatnie "łaskocząc" konia po przednich nogach batem, zachęca zwierzę do wysokiego ich podnoszenia. Jeździec powinien dawać wtedy specjalną komendę, jak np. "noga", lub "nóżka" i nagradzać konia sowicie za każdym razem, gdy podniesie on wysoko nogę. Jest to ćwiczenie bardzo męczące dla konia i ogólnie nie poprawia jego kondycji fizycznej.





Kłus
Chód dwutaktowy konia (również osła, zebry i innych koniowatych). Kolejność stawiania kończyn: równocześnie tylna lewa i przednia prawa, równocześnie tylna prawa i przednia lewa. Dzikie konie często go używają.



Istnieją 4 rodzaje kłusa wykonywanego przez konia:
Kłus roboczy - naturalny chód konia, w którym koń porusza się rytmicznie i w równowadze, nie wkładając w to większego wysiłku;
Kłus pośredni - nieco szybszy od kłusa roboczego i wymagający od konia większej płynności ruchów;
Kłus wyciągnięty - przy każdym kroku koń maksymalnie wyciąga kończyny;
Kłus zebrany - koń porusza się z podstawionym zadem, wykroki są mniej obszerne, lecz bardziej efektowne i sprężyste niż w kłusie pośrednim.



Galop
Jest chodem trzytaktowym konia (ogólnie - koniowatych), jeden "skok" nazywa się z francuskiego foule. Po każdej foule konia następuje faza zawieszenia. W zależności od tego, która para kończyn wysuwa się bardziej do przodu, rozróżniamy galop z prawej lub lewej nogi. Zwykle koń galopuje na nogę odpowiadającą kierunkowi ruchu (wewnętrzna para nóg wysuwa się do przodu). Jeżeli wysuwająca się do przodu para kończyn jest parą zewnętrzną, koń porusza się kontrgalopem.



Rozróżniamy następujące tempa galopu:
Galop roboczy
Jest to galop w naturalnym rytmie konia; równomierny i rytmiczny; stosowany w dyscycplinie ujeżdżenia podczas wykonywania większości figur na czworoboku np. wolty i ciągi.
Galop pośredni
Zmusza konia do wzmożonej pracy grzbietem oraz zwiększenia stopnia uginania i prostowania tylnych kończyn. Tempo równomierne wynosi 340-350 m/min.
Galop zebrany
Zwolniony do minimum. Dzięki maksymalnemu podstawieniu zadu środek ciężkości przesuwa się do tyłu. Szyja jest wygięta, wysoko podniesiona, czoło pionowo. Galop zebrany wymaga od konia gibkości i dobrego wytrenowania. Chód ten bardzo obciąża stawy skokowe, nie należy go więc nadużywać. W ujeżdżeniu na czworoboku stosowany przy wykonywaniu np. półpiruetów i piruetów.
Galop wyciągnięty
Koń wydłuża nogi na tyle, na ile pozwala mu budowa jego ciała. Ruchy są bardziej wyciągnięte niż w galopie pośrednim. Tempo wynosi ok. 550 m/min.



Cwał
Najszybsza odmiana chodu końskiego; występują 4 uderzenia kopyt w takcie - każda noga konia jest stawiana w kolejności - lewa tylna, prawa tylna, lewa przednia, prawa przednia.
Cwał jest odmianą galopu wyciągniętego - prócz tego, że ślady kopyt tylnych przekraczają ślady kopyt przednich, koń porusza się tak szybko, że rozbija chód na cztery takty (każdy galop jest trzytaktowy, prócz cwału, który ma cztery takty).
W cwale jeździec unosi się z siodła odciążając w ten sposób grzbiet konia. Cwał jest chodem wykorzystywanym podczas wyścigów konnych.
Najszybsze konie świata (pełna krew angielska) cwałują z prędkością nawet ponad 60 km/h. Najwyższa zarejestrowana
prędkość, jaką osiągnął koń, to 69,6 km/godz.





Inochód (skrocz, ang. pace)
Naturalny sposób poruszania się niektórych ssaków kopytnych i psowatych polegający na unoszeniu jednocześnie obu kończyn z jednej strony ciała, np. lewej przedniej i lewej tylnej, a następnie prawej przedniej i prawej tylnej. W chodzie tym, podobnie jak w kłusie, słychać dwa takty.
Inochód zaliczany jest do chodu dwutaktowego konia. Niektóre konie poruszają się w ten sposób naturalnie niezależnie od prędkości. W polskich hodowlach konie chodzące inochodem zdarzają się bardzo rzadko.

[Henryk Horoch]

Budowa Konia

Części ciała



Układ kostny

[Henryk Horoch]

Rząd Koński

Rząd koński, w dawnej polszczyźnie zwany też osiodłaniem, to komplet przyborów do jazdy wierzchem. Składa się z uzdy, siodła wraz ze strzemionami i popręgiem, czapraka, napierśnika i podogonia. W literaturze można spotkać niekiedy błędne określenie - uprząż, które odnosi się do kompletu oporządzenia zwierząt pociągowych.



Uzda, ogłowie, tranzelka – główna część rzędu jeździeckiego lub uprzęży. Jest to, mówiąc ogólnie, uprząż rzemienna na głowę konia (rzadziej osła lub muła) z wędzidłem wkładanym do pyska zwierzęcia (lub bez – ogłowia bezwędzidłowe, np. hackamore, bosal). Głównym zadaniem ogłowia jest utrzymanie kiełzna (lub paska naciskającego na nos w wypadku ogłowi bezwędzidłowych) we właściwym miejscu w pysku konia.
Uzda wędzidłowa składa się z:
wędzidła – metalowego, gumowego lub plastikowego, czasem smakowego np. jabłkowego, występują różne typy wędzideł w zależności od siły działania i budowy: proste, łamane prosto (złożonego z dwóch części) lub łamane podwójnie (z 3 części); tzw. pessoa, munsztuk, pelham, z wąsami, pierścieniowe, oliwkowe a także wiele innych
pasków policzkowych – podtrzymujących wędzidło po bokach głowy konia
nagłówka/potylicy – paska za uszami konia
naczółka – paska na czole konia
nachrapnika (nie zawsze)
podgardla
wodzy

Siodło — część rzędu końskiego stanowiąca siedzenie przeznaczone dla jeźdźca. Rusztowanie siodła to tzw. stelaż (lub terlica), wykonany z drewna, metalu lub plastyku. Jego pokrycie to część wykonana z wyściółki (najczęściej z plastykowej pianki, dawniej ze słomy lub filcu i obciągnięta skórą lub sztucznym materiałem. Chroni ona kręgosłup konia przed urazami oraz umożliwia mu swobodę poruszania. Kształt i wyprofilowanie siodła wpływa na dosiad i sylwetkę jeźdźca. Siodła są wytwarzane w różnych rozmiarach oraz ciężarach, tak, aby pasowały do różnych rodzajów koni i jeźdźców.

Strzemię – część rzędu końskiego, metalowe (lub drewniane) pałąki zawieszone na skórzanych paskach, tzw. puśliskach, po obu stronach siodła. Kiedy jeździec wsiada na konia wsuwa nogę do strzemienia, po czym drugą nogę do drugiego strzemienia. W czasie kłusu jeździec na raz wstaje w strzemionach, a na dwa siada w siodle

Popręg – element rzędu końskiego. Przebiega on pod brzuchem konia łącząc obie strony terlicy. Jego głównym zadaniem jest utrzymanie siodła we właściwym położeniu na grzbiecie konia. Występują jeszcze popręgi dodatkowe np. w siodłach typu West, oraz przy niektórych typach sakw.

Czaprak – płócienna, filcowa, sukienna lub niekiedy futrzana podkładka pod siodło chroniąca grzbiet konia przed obtarciami; nazywana też potnikiem. Dawniej określano tak również ozdobną tkaninę nakładaną pod siodło lub na wierzch, pokrywającą całe zwierzę lub jego zad.


Napierśnik – część rzędu końskiego, zapobiegająca zsuwaniu się siodła do tyłu. Może być prosty, lub w kształcie "Y" dodatkowo połączony z wytokiem. Napierśnik prosty podpinany jest z dwóch boków do popręgu, napierśnik "Y" do siodła i od spodu do popręgu.

Podogonie – jest to pas, który z jednej strony przymocowany jest do siodła, a z drugiej strony zakończony jest pętlą służącą do przewleczenia ogona konia. Pętla po przewleczeniu powinna znaleźć się pod rzepem ogona.
Podogonie zapobiega przesuwaniu się siodła do przodu, w przypadku gdy nie znajduje ono oparcia na kłębie konia. Z tego powodu najczęściej podogonie używane jest u kuców (niski kłąb to cecha charakterystyczna ich budowy). Zdarzają się również duże konie o słabo zarysowanym kłębie i/lub wąskiej klatce piersiowej, wymagające stosowania podogonia.