Zamek skałkowy – zamek pistoletu skałkowego – ręcznej broni palnej odprzodowej, potocznie nazywanej flintą, od ang. flint – krzemień.
Zapalenie prochu na panewce następuje od iskier powstałych przy uderzeniu skałki (kawałka krzemienia) zamocowanej w szczękach kurka o krzesiwo (płytkę metalową) przymocowane z prawej strony broni. Po naciśnięciu spustu broni, kurek ze skałką opadał na krzesiwo. Iskry padały na panewkę z prochem zapalając go. Płomień z panewki poprzez otwór zapałowy z boku lufy dostawał się do komory powodując zapłon ładunku prochowego. Zamek skałkowy wynaleziony został ok. 1570 roku, a rozpowszechnił w drugiej połowie XVII w., wypierając wcześniej stosowane zamki lontowe i kołowe. Zastąpienie pirytu stosowanego w zamku kołowym krzemieniem pozwoliło na uproszczenie i potanienie konstrukcji, a przy tym znaczne uproszczenie obsługi broni. Zamek skałkowy stosowany był powszechnie od końca XVII do połowy XIX. Zastąpiono go zamkiem kapiszonowym, a następnie amunicją zespoloną.
Kurek zwolniony, panewka otwarta.
kurek w pozycji zabezieczonej.
broń odbezpieczone, gotowa do strzału.
Typy:
zamek hiszpański:
Zamek skałkowy typu hiszpańskiego (hiszpańsko- mauretański, śródziemnomorski, miquelet) - odmiana zamka skałkowego, rozpowszechnionego w krajach śródziemnomorskich. Był kolejnym etapem ewolucji zamka niderlandzkiego stosowanego w Europie Północnej. Charakteryzował się krzesiwem połączonym z pokrywą panewki oraz silną sprężyną główną umieszczoną po zewnętrznej stronie blachy zamkowej. Występował w dwóch odmianach:
włoskiej - alla romana
hiszpańskiej - alla catalana
Zamek skałkowy typu niderlandzkiego zwany także snaphans lub snaphance (od nider. Snap haan lub niem. Schnapphahn - "dziobiący kogut") – wczesny rodzaj zamka skałkowego. Różnił się od późniejszych zamków francuskich (zwanych właściwymi zamkami skałkowymi) tym, iż pokrywa panewki była oddzielnym elementem, nie połączonym z krzesiwem, a otwierała się automatycznie przy naciągnięciu kurka. Początkowo, kurek nie był wyposażony w możliwość odciągnięcia do pozycji bezpiecznej, a jedynie do pozycji pełnej, co prowadziło często do przedwczesnych wystrzałów oraz wypadków.
Konstrukcja snaphans była wdrażana od połowy XVI wieku do lat 80-ych wieku XVII, poza północnymi Włochami, gdzie używano go jeszcze w połowie XVIII w., oraz Francją, gdzie został zastąpiony około roku 1620. W Anglii, w tym samym czasie, powstał hybrydowy zamek angielski zwany doglock, wyposażony w dodatkowy zatrzask (ang. dog), umożliwiający ustawienie kurka w pozycji bezpiecznej.
muszkiety wyposażone w zamek niderlandzki.
Zamek skałkowy typu francuskiego, znany też jako zamek bateryjny – w literaturze zachodniej, zwany zamkiem skałkowym właściwym. Od swoich poprzedników, różnił się tym, iż pokrywa panewki i krzesiwo zostały połączone w jedną "baterię", tworząc kształt przypominający literę "L". Całość była obrotowo osadzona na trzpieniu – opadający kurek uderzał w krzesiwo, i odrzucał je naprzód, odsłaniając podsypkę na panewce. Taki typ konstrukcji, był znacznie mniej zawodny niż zamek niderlandzki (snaphans lub snaphance) czy zamek hiszpański (miquelet), dzięki czemu stał się standardem. Prawie wszystkie europejskie i wszystkie północnoamerykańskie muszkiety, karabiny i pistolety z drugiej połowy XVIII wieku i pierwszej połowy XIX wieku były wyposażone w ten typ zamka.
Zamek skałkowy typu angielskiego (doglock) był wariacją zamka niderlandzkiego, wyposażoną w zatrzask, umożliwiający ustawienie kurka w pozycji bezpiecznej. Stosowany w XVII wieku przez wojska brytyjskie oraz holenderskie, został zastąpiony na początku XVIII w. przez zamek francuski.
Zamek kołowy (zamek krzosowy) – zamek ręcznej broni palnej odprzodowej, w którym zapalenie prochu następuje od iskier powstałych przez pocieranie obracającego się karbowanego koła o piryt zamocowany w szczękach kurka. Przed odpaleniem należało nakręcić sprężynę koła za pomocą klucza. Naciśnięcie spustu broni zwalniało sprężynę i powodowało obrót koła. Iskry padające na panewkę wywoływały zapalenie się podsypanego tam prochu, a następnie poprzez zapał, odpalenie prochu w lufie.
Do niedawna uważano, że zamek wynalazł Johann Kiefuss w 1517 r. Ta kwestia była trudna do rozstrzygnięcia. Pierwsze niemieckie rysunki zamka kołowego z początku XVI w., ale wydają się współczesne szkicom Leonarda da Vinci, a interpretacja jego notatek i broni palnej z tego okresu, również sprawiała trudności. Ostatnio uzyskano informacje, że da Vinci zaczął pracować nad zamkiem kołowym około 1493 r. Historyk Claude Blair odkrył, iż w prowincji Friuli w północnych Włoszech zaczęto wytwarzać zamki kołowe najpóźniej w 1510 r., a Leonardo pracował tam przez pewien czas wykonując pomiary związane z fortyfikacjami na miejscowym zamku.
Następnie został rozpowszechniony w Europie. Z uwagi jednak na skomplikowaną i delikatną konstrukcję oraz podatność na uszkodzenia, a także na niedogodność procedury nakręcania, nie wyparł całkowicie wcześniejszego zamka lontowego. Stosowany głównie w arkebuzach, pistoletach i broni myśliwskiej, wyparty został w XVIII wieku przez prostszy i pewniejszy zamek skałkowy
Zamek lontowy
Zamek lontowy to zamek ręcznej broni palnej odprzodowej, w którym zapalenie prochu następuje od palącego się lontu. Lont zamocowany był w uchwycie, który po naciśnięciu dźwigni (spustu) opadał na panewkę, powodując zapalenie się podsypanego tam prochu, a następnie poprzez zapał, odpalenie prochu w lufie.
Zamek lontowy był pierwszym typem zamka do broni palnej, powstał w połowie XV wieku i używany był do początku XVII wieku. Wcześniej, odpalanie broni było wykonywane za pomocą lontu przystawianego ręcznie; zamek lontowy automatyzował tę czynność, pozwalając na wycelowanie broni. Był prosty w konstrukcji, posiadał jednak niedogodności, jak konieczność wcześniejszego zapalenia lontu oraz wrażliwość na złą pogodę. Jedynie częściowo został wyparty przez zamek kołowy, a ostatecznie wyparty przez zamek skałkowy. Zamek lontowy posiadał m.in. muszkiet.
W Europie zamki lontowe stosowane były wyłącznie w broni długiej. W Japonii i Indiach konstruowano również pistolety z tym zamkiem. Broni z zamkiem lontowym używano tam do połowy XIX w.