Tytuł: “Krzyżacy: krzewiciele cywilizacji czy ciemiężyciele prus?”
Autor: Friedrich von Baden
Krzyżacy - najeźdźcy czy pionierzy cywilizacji?We wczesnym etapie swojej ekspansji na ziemiach polskich, zakon krzyżacki był traktowany jako sojusznik Polski w walce z pogańskimi plemionami. Niemniej jednak, na przełomie XIV wieku zaczęły narastać napięcia między naszym krajem a Krzyżakami. Mimo likwidacji państwa zakonnego w XVI wieku, negatywny wizerunek Krzyżaków w świadomości Polaków przetrwał przez wiele kolejnych stuleci, szczególnie nasilił się w okresie zaborów. Pomimo tego, istnieją również opinie, które podkreślają rolę rycerzy zakonnych jako propagatorów wiary i budowniczych cywilizacji w Prusach. Można zatem zadać pytanie: czy Krzyżacy byli jedynie najeźdźcami, czy też mieli swój udział w rozwoju tych ziem?
Ku pokrzepieniu serc W XIX wieku, kiedy Polacy stawali w obliczu braku niepodległości, narastała potrzeba przedstawiania historii w sposób, który przynosiłby nadzieję na lepszą przyszłość. Pomimo porażki w sferze polityczno-wojskowej, Polacy dumni byli ze swojej moralnej wyższości nad narodem niemieckim. W owym czasie Niemców z XIX wieku często utożsamiano z Krzyżakami, odwołując się do dziejów tego zakonu. Wierzono, że Krzyżacy stosowali podstęp, przekazując Konradowi Mazowieckiemu sfałszowane dokumenty, aby później zdradzić swoje duchowe powołanie i w XII wieku dokonać masakry ludności pruskiej, a następnie w 1308 roku także pomorskiego rycerstwa. Pod pretekstem chrystianizacji, prowadzili brutalną ekspansję na Litwę i wspierającą ją Polskę.
XIX-wieczne społeczeństwo polskie wierzyło, że tak jak Krzyżacy ponieśli klęskę pod Grunwaldem, tak i okres rozbiorów musi się zakończyć ustąpieniem zaborców. To przekonanie wspierało ideę, że Polacy, w przeciwieństwie do zakonu krzyżackiego, chrystianizowali Wschód metodami pokojowymi. Negatywny obraz Krzyżaków, identyfikowanych z zaborcami, był szeroko rozpowszechniany nie tylko przez historyków, ale także przez twórców kultury polskiej XIX wieku. Dzieła takie jak epicka poezja Adama Mickiewicza "Konrad Wallenrod", powieść historyczna Henryka Sienkiewicza "Krzyżacy" oraz słynny obraz Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem" utrwalały w świadomości Polaków wizerunek Krzyżaków jako brutalnych najeźdźców. Jednocześnie, mit o wiktorii grunwaldzkiej rósł, uznawany za jedno z największych zwycięstw w historii polskiego oręża.
W XX wieku negatywny obraz zakonu krzyżackiego utrzymywał się silnie wśród Polaków, często wykorzystywany w propagandzie, zarówno w okresie międzywojennym, jak i w powojennej propagandzie komunistycznej. Krzyżaków utożsamiano wtedy z państwem niemieckim, pokonanym w dwóch kolejnych wojnach światowych.
Krzyżacy krzewicielami cywilizacji łacińskiej.W perspektywie niemieckich historyków XIX wieku, Krzyżacy zostali uznani za prekursorów państwa pruskiego, które w 1871 roku doprowadziło do zjednoczenia Niemiec. Według tych badaczy, rycerze zakonni zostali wezwani przez księcia mazowieckiego w celu ocalenia ziem polskich przed inwazją pogańskich Prusów, za co Polacy mieliby być im wdzięczni. Na tych „barbarzyńskich kresach Europy”, Krzyżacy mieli nie tylko szerzyć chrześcijaństwo, ale również ryzykując własne życie cywilizować te obszary. Na terenach, gdzie wcześniej istniały niewielkie osady pogańskich plemion, rycerze krzyżaccy zaczęli zakładać miasta. Wiele z nich, takich jak Chełmno, Toruń czy Malbork, istnieje i rozwija się do dziś. Jednym z miast założonych przez Krzyżaków jest również obecnie leżący na terenie Rosji Królewiec. W ramach budowy własnego państwa, Krzyżacy sprowadzili tysiące osadników, którzy przyczynili się do rozwoju gospodarczego regionu. Ci osadnicy przynieśli ze sobą nowoczesne rozwiązania z dziedziny rolnictwa i budownictwa, a rycerze zakonni wybudowali liczne młyny, kanały, drogi oraz zamki.
Ocena współczesnaWspółcześni historycy dysponują znacznie bardziej szczegółową wiedzą na temat sprowadzenia Krzyżaków na ziemie chełmińską oraz innych wydarzeń z historii polsko-krzyżackiej. Dlatego dążą do wypracowania kompromisu pomiędzy różnymi teoriami na ten temat. Jednakże, bezsporne są ogromne zasługi zakonu krzyżackiego dla rozwoju gospodarczego regionu. Współcześnie odchodzi się również od przedstawiania Krzyżaków jako jedynie okrutnych zaborców - faktycznie, stosunki między nimi a ich poddanymi (zarówno rycerstwem, jak i mieszczanami) zazwyczaj rozwijały się w sposób zgodny z prawem i porządkiem. Dopiero w miarę upływu czasu elity społeczne zaczęły odczuwać ograniczenia narzucane przez krzyżackie panowanie, co ograniczało ich możliwości ekonomiczne i ambicje polityczne.
Współcześnie zauważa się również, że Prusowie nie zostali całkowicie wytępieni w XIII wieku przez rycerzy zakonnych - część z nich uległa procesowi germanizacji lub polonizacji. Jednakże daleko posunięta germanizacja kraju była rezultatem dominacji krzyżackiej i działań kolonizacyjnych.
Ekspansywna polityka zagraniczna Krzyżaków wyraźnie przekraczała idee głoszone przez zakon i stanowiła poważne zagrożenie dla funkcjonowania państwa polsko-litewskiego. Współczesne analizy podkreślają rolę Krzyżaków jako czynnika destabilizującego stosunki między Polską a Litwą oraz ich agresywną politykę w regionie, która miała istotny wpływ na losy tych państw.
Źródła:
1. Wikipedia; https://pl.wikipedia.org/wiki/Zakon_krzyżacki https://pl.wikipedia.org/wiki/Państwo_zakonu_krzyżackiego
2. M. Biskup, G. Labuda, Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka - społeczeństwo - państwo - ideologia, Gdańsk 1987.
3. Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, R. Czaja, Warszawa 2008 
