Rzeczpospolita Obojga Narodów

Architektura Dworów

Dwór obejmował budynek mieszkalny właściciela oraz zabudowania gospodarcze. W XVII wieku wyodrębniono dwór z całego kompleksu budynków - stał się samodzielnym oddzielonym budynkiem mieszkalnym. Dwory budowano z drewna na podmurówkach kamiennych lub z cegły. Często sytuowane na wzniesieniach, w otoczeniu starych drzew. Do dworu w okresie renesansu wchodziło się zazwyczaj z ganków krytych daszkiem opartym na słupach, a prostokątna bryła miała dobudowane alkierze. W okresie baroku zaczęto stosować mansardowe dachy, alkierze zastąpiono ryzalitami.
Po potopie szwedzkim wykształcił się dwór jako parterowy budynek, posiadający plan symetryczny i osiowy - osie zaakcentowane poprzez ganki lub ryzality. Klasycyzm zastąpił wejściowy ganek portykiem z tympanonem. Wewnątrz dworu znajdowało się wiele pokoi - sień, izba stołowa - jadalnia, pokoje gościnne, sypialnie, spiżarnia, a często także prywatną kapliczkę ze świętymi obrazami.

Wyposażenie Dworów

Podstawowymi sprzętami były ławy obiegające jadalnię, stoły (często malowane na zielono), zydle (stołki) - wykonywane z drewna lipowego. Wyposażenie stanowiły też: kredens, almaria (szafa), sepst (skrzynia), kantor (sekretarz), apteczka. Meble często były intarsjowane lub inkrustowane, bogato rzeźbione, malowane i okuwane. Zamożniejsza szlachta sprowadzała rzeźbione meble z Gdańska oraz krzesła wyścielane miękką materią. Ściany chętnie ozdabiano kobiercami (z Turcji lub Persji misternie tkanymi dywanami), makatami, kołtrynami, a także malowano w kwiatony, drzewa, umieszczano alegorie historyczno-moralne. Wieszano też rodowe herby i portrety przodków, zwierciadła, bogato zdobioną broń, trofea myśliwskie, czyli poroże zabitych jeleni i wypchane łby dzików. Podłogi wykonywano z tarcic sosnowych lub dębowych.
Pierwsze parkiety pojawiają się za Sasów. Stropy były belkowe nie zakrywane ze zdobionym siestrzanem ze zwieszonymi ze środka meluzynami z poroży jelenia lub mosiężnymi koronami. Do wyposażenia domów należały także piece budowane z cegły, kamienia, alabastru, polewanych i malowanych kafli. Okna szklone były jedynie w zamożnych domach tak zwanym szkłem weneckim, w pozostałych dworach były to małe okrągłe szybki oprawiane ołowiem lub woskowana błona pergaminowa, a czasem nawet papier.

Geneza powstania dworu

Trzeba pamiętać, że poza najbardziej charakterystyczną bryłą parterowego budynku z gankiem na osi i wysokim dachem, istniały na przestrzeni wieków także inne formy dworów. W wieku XV i wcześniej, rycerstwo zamieszkiwało przeważnie warowne budynki wieżowe, otoczone umocnieniami, fosami, etc. Wraz z rozwojem społecznym i gospodarczym wieże ulegały obniżeniu, by w wieku XVI przekształcić się w piętrowe kamienice. Mieszkańcami tych obiektów była już szlachta, która jednak wciąż jeszcze żyła etosem rycerskim. Owe kamienice, jak sama nazwa wskazuje budowane już z ogniotrwałego budulca (kamień, cegła) nadal posiadały wiele cech obronnych. Często otaczane były fosami. Miały nadal charakter wieżowy, co wypływało również z ciągle żywej tradycji rycerskiej. Ponieważ jednak koszt wystawienia obiektu murowanego był stosunkowo wysoki, część szlachty fundowała nadal obiekty drewniane.