Panorama Grudziądza
Pierwsze ślady pobytu człowieka w okolicach Grudziądza pochodzą z epoki kamiennej. W Grudziądzu - Owczarkach odkryto cmentarzysko z wczesnej fazy kultury łużyckiej (1200 p.n.e.), zawierające liczne ozdoby.
Grudziądz wraz z ziemią chełmińską wchodził w skład państwa Mieszka I. Sąsiedztwo Prusów skutkowało najazdami Prusów i Litwinów.
Między 1217 a 1223 Książe Konrad mazowiecki zapisał Grudziądz wraz z innymi posiadłościami biskupowi misyjnemu Prus Chrystianowi.
Od 1231 roku Grudziądz pozostawał w panowaniu Zakonu Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, którzy ustanowili tu komturie komturstwo i rozpoczęli budowę zamku obronnego. W latach 1242-1248, 1260–1274 i 1277–1283 Grudziądz i okolice były areną walk Prusów z Krzyżakami.
Mury miasta
W 1281 roku nastąpił kolejny najazd Prusów. Mimo to do końca XIII wieku Krzyżacy ukończyli budowę obronnego zamku na południowej części Kępy Fortecznej, zwanej Górą Zamkową. 18 czerwca 1291 roku w Lipienku mistrz krajowy Zakonu Meinhard z Kwerfurtu (Querfurtu) wystawił dla Grudziądza akt lokacyjny, regulujący prawnie jego granice i nadający mu prawa chełmińskie.
Mury Grudziądza
W latach 1286–1300 wybudowany został w stylu gotyckim kościół farny pw. św. Mikołaja. Parafia św. Mikołaja była jedyną parafią w średniowiecznym Grudziądzu, należały do niej również kościół i szpital Św. Jerzego (zniszczony przez wielką powódź 15 września 1618), a także kościół Św. Ducha, wzmiankowany po raz pierwszy w 1345.
Kościół farny
Pod panowaniem krzyżackim wzniesiono spichrze nad Wisłą, ratusz i domy mieszczańskie. Miasto otoczono podwójnym murem z pięcioma bramami. Zakon prowadził w tym czasie intensywną akcję osadniczą, co spowodowało, że ludność napływowa, głównie z terenów Niemiec zdominowała w Grudziądzu mieszkańców pochodzenia polskiego i pruskiego.
Zespół spichlerzy
Po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem, wojska Króla Jagiełły na przełomie lipca i sierpnia 1410 roku na krótko zajęły Grudziądz.
Po powrocie Grudziądza w ręce Zakonu, Krzyżacy zaczęli zwiększać podatki. Wzrastający ucisk fiskalny doprowadził do ostrego kryzysu ekonomicznego, a także do powstania opozycji grupującej miejscowe rycerstwo, mieszczaństwo i duchowieństwo. W czasie zjazdu w Kwidzynie w 1440 roku powstał Związek Pruski, który stanowił reprezentację stanów państwa krzyżackiego. W zjeździe uczestniczyli także reprezentanci Grudziądza. Coraz ostrzejsze konflikty z władzami Zakonu sprawiły, że 4 lutego 1454 roku Związek Pruski wypowiedział posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu. 8 lutego oddziały związkowców zajęły po krótkim oblężeniu zamek grudziądzki. Związek Pruski, szukając wsparcia, poddał dotychczasowe Prusy Krzyżackie królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. Spowodowało to wybuch wojny trzynastoletnie. Toczyła się ona ze zmiennym szczęściem, ale Grudziądz przez cały jej okres pozostał w rękach polskich.
Brama wodna
W pierwszych dniach marca 1455 roku oddziały zakonne podeszły pod Grudziądz i spaliły przedmieścia, ale nie zdecydowały się na atak na miasto. W wyniku drugiego pokoju toruńskiego Grudziądz wszedł w skład Korony.
Panorama Grudziądza