Chciałbym aby Jego Magnificencja, Rektor Uniwersytetu krakowskiego, spojrzał także na tą pracę pod kątem pracy naukowej, jako pracę bakałarską, lub magisterską. A teraz do sedna tematu..
Wyprawy krzyżowe, te monumentalne przedsięwzięcia, które rozpoczęły się w XI wieku, były nie tylko militarnymi ekspedycjami, ale także duchowymi podróżami, które miały na celu odzyskanie Ziemi Świętej z rąk muzułmanów. Te wydarzenia miały ogromny wpływ na kształtowanie się Europy i Bliskiego Wschodu, a ich echa odczuwane są do dziś.
Podczas naszej dzisiejszej dyskusji, zanurzymy się w te fascynujące historie, badając motywy, które skłoniły tysiące ludzi do opuszczenia swoich domów i wyruszenia w nieznane. Przyjrzymy się skomplikowanym interakcjom między różnymi kulturami, jakie miały miejsce podczas tych wypraw, a także konsekwencjom, jakie miały one dla świata.
Zapraszam Was do wspólnej podróży w czasie, do epoki rycerzy, królów i papieży, do czasów, gdy wiara mogła przenosić góry… i armie. Zapraszam na wykład o wyprawach krzyżowych.
Wyprawy Krzyżowe
MUZUŁMAŃSKI ŚWIAT W XI WIEKU
W XI wieku, Bliski Wschód był areną skomplikowanych i niestabilnych zdarzeń politycznych. Dwa kalifaty - bagdadzki i kairski - rywalizowały o dominację w tym regionie. Jednakże, pod koniec XI wieku, oba znalazły się w stanie kryzysu, a faktyczną władzę przejęły elitarne oddziały wojskowe. Te oddziały składały się z obcych najemników lub, co było częściej spotykane zwłaszcza w kalifacie kairskim, z niewolników zwanych mamelukami. To właśnie dowódcy tych oddziałów sprawowali rzeczywiste rządy.
Dodatkowo, władza kalifów została osłabiona przez usamodzielnienie się emirów i innych zarządców prowincji. Ci zarządcy prowokowali lokalne konflikty, zawierali sojusze o zmiennym charakterze i sprowadzali obce wojska. W rezultacie, w kalifacie bagdadzkim pojawiły się oddziały Turków seldżuckich - koczowniczych plemion tureckich pochodzących z Azji Środkowej, które były prowadzone przez ród Seldżuków. W połowie XI wieku, Seldżucy przejęli kontrolę nad kalifatem bagdadzkim i ustanowili tam sułtanat, który nominalnie podlegał kalifowi, ale w praktyce sprawował nad nim polityczne zwierzchnictwo.
Po zwycięstwie nad Bizancjum w bitwie pod Manzikertem w 1071 roku, Seldżucy zdobyli Anatolię, gdzie założyli kolejny sułtanat. Odebrali również Palestynę i Syrię Fatymidom, które następnie przyłączyli do kalifatu bagdadzkiego. Pod koniec XI wieku, władza Seldżuków zaczęła słabnąć.
Tak więc, tuż przed przybyciem krzyżowców, Bliski Wschód był politycznie podzielony i pogrążony w lokalnych wojnach.
GENEZA WYPRAW KRZYŻOWYCH
Wyprawy krzyżowe, znane również jako krucjaty, są uważane za jedno z najbardziej znaczących wydarzeń średniowiecza. Jednym z czynników, które doprowadziły do ich powstania, była agresywna postawa Turków seldżuckich wobec chrześcijan. Europejczycy podjęli decyzję o odzyskaniu Ziemi Świętej z rąk Turków, co miało ułatwić pielgrzymom dostęp do miejsc świętych. Innym powodem rozpoczęcia krucjat była chęć niesienia pomocy Bizancjum, zagrożonemu przez Turków, którego cesarz prosił o wsparcie wojskowe.
Jednakże, głębsze przyczyny krucjat leżały w przemianach, które zachodziły w Europie Zachodniej. W X-XI wieku nastąpiła zmiana w podejściu Kościoła do idei walki zbrojnej i idei rycerstwa. Było to wynikiem realizacji szeroko zakrojonego programu reform, którego głównym elementem był spór o inwestyturę. Kościół, dążąc do naprawy społeczeństwa chrześcijańskiego, zaczął propagować ideał rycerza Chrystusa. Ten wojownik podporządkowywał swoje umiejętności wojenne chrześcijańskim zasadom moralnym i spełniał zadanie obrony wiary, które polegało między innymi na walce z niewiernymi. W związku z tym, ruch krucjatowy zaczął być postrzegany jako swoista militaryzacja ruchu pielgrzymkowego. Krzyżowcy stali się uzbrojonymi pielgrzymami, których celem nie było tylko dotarcie do Jerozolimy, ale jej zdobycie i uwolnienie spod panowania muzułmańskiego.
Do rozpoczęcia krucjat przyczyniły się również postulaty głoszone przez członków ruchu pokoju bożego (łac. treuga Dei), który powstał w drugiej połowie X wieku, w południowej Francji i cieszył się poparciem hierarchów kościelnych. Aby powstrzymać feudalną anarchię oraz prywatne zatargi, duchowni, popierani przez możnowładców i rycerzy, ogłaszali na lokalnych synodach dekrety ograniczające samowolę w prowadzeniu walk pod groźbą kar kościelnych. Na mocy tych dokumentów brano również pod opiekę bezbronnych (kobiety, dzieci, kupców, pielgrzymów, księży).
Konsekwencją realizacji tych postulatów stało się przekonanie, że wojny między chrześcijanami są niedopuszczalne, a Kościół zezwala jedynie na wyprawy krzyżowe - chwalebne wojny z wrogami chrześcijaństwa.
Istotne znaczenie dla zainicjowania krucjat miała także rywalizacja między cesarstwem a papiestwem. Stolica Apostolska dostrzegła w nich szansę na wzmocnienie swojego wpływu na społeczeństwo oraz pozycji w sporze z cesarzem.
Dawniej uważano, że jednym z powodów krucjat była także sytuacja społeczna panująca w owym czasie w Europie Zachodniej. Brakowało tam bowiem ziemi uprawnej, przez co nie wszyscy synowie rycerscy mogli liczyć na otrzymanie lenna, które w pierwszej kolejności przysługiwało najstarszym potomkom rodu. W tej sytuacji młodsi musieli szukać innych źródeł utrzymania. Najczęściej zostawali najemnikami lub zaczynali zajmować się rozbojem. Dlatego uważano, że z entuzjazmem odnieśli się oni do planów wyprawy na Bliski Wschód, upatrując w nich szansy na zdobycie własnych posiadłości ziemskich. Obecnie jednak historycy wskazują na większe znaczenie przyczyn religijnych w kształtowaniu się idei krucjat.
PIERWSZA KRUCJATA
Podczas synodu zwołanego w 1095 roku w Clermont we Francji, papież Urban II wezwał chrześcijan z Europy Zachodniej do niesienia pomocy cesarstwu bizantyjskiemu, zagrożonemu przez Turków, oraz do wyzwolenia Ziemi Świętej spod panowania muzułmanów. W ten sposób połączył on ideę pielgrzymki do Ziemi Świętej z ideą świętej wojny. Obiecał zbawienie i rozgrzeszenie wszystkim, którzy wezmą udział w pokutnej pielgrzymce z bronią w ręku. Ten apel wywołał entuzjazm nie tylko wśród rycerzy, ale także wśród ludności wiejskiej i miejskiej.
Na wiosnę 1096 roku, z południowych Niemiec i północnej Francji wyruszyły na Wschód tłumy ludzi: zubożała szlachta, chłopi, mieszczanie, kobiety, dzieci, a nawet ludzie z marginesu społecznego. Był to ruch spontaniczny, dlatego tę wyprawę określa się jako krucjatę ludową. Szacuje się, że jej liczebność wynosiła nawet 200 tysięcy ludzi. W trakcie podróży, niezdyscyplinowane tłumy dopuszczały się jednak licznych gwałtów i rabunków, a także pogromów ludności żydowskiej, obarczanej winą za śmierć Chrystusa. Dlatego część pielgrzymów została rozbita już w Europie przez władcę Węgier, który stanął w obronie swoich poddanych. Resztę w Anatolii z łatwością pokonali Turcy.
Jeszcze w tym samym roku przygotowano pierwszą wyprawę rycerską. Wzięły w niej udział cztery armie, głównie rycerze pochodzący z krajów romańskich. Według szacunków, w krucjacie uczestniczyło około 40-60 tysięcy rycerzy, a łącznie ze służbą - nawet 300 tysięcy osób. Dowodzili nimi kilku wybitnych możnowładców, a formalną zwierzchność sprawował papież, którego reprezentował legat. Tysiące zachodnioeuropejskich rycerzy napędzała nie tylko nadzieja na zbawienie, ale także chęć zdobycia materialnych korzyści. Przez ponad dwa lata walczyli i maszerowali ku Jerozolimie, którą zdobyli szturmem w 1099 roku, a następnie dokonali rzezi bezbronnych mieszkańców miasta. Po zwycięstwie, krzyżowcy utworzyli na Bliskim Wschodzie cztery małe państwa, które połączyli w luźną federację: hrabstwo Edessy, księstwo Antiochii, hrabstwo Trypolisu i najważniejsze z nich - Królestwo Jerozolimskie (utworzone w 1100 roku).
WALKI O ZIEMIĘ ŚWIETĄ
Podczas Pierwszej Krucjaty, która doprowadziła do powstania Królestwa Jerozolimskiego, władzę przejął Gotfryd z Bouillon, jeden z liderów wyprawy, który skromnie uważał się za obrońcę Grobu Pańskiego. Dopiero jego brat i następca, Baldwin, w 1100 roku przyjął koronę królewską z rąk legata papieskiego. Nowo powstałe państwa krzyżowców na Bliskim Wschodzie musiały od początku walczyć o przetrwanie. Spośród rycerzy, którzy udali się do Ziemi Świętej, tylko nieliczni zobowiązali się pozostać tam do końca swoich dni. Większość uczestników wyprawy po zdobyciu Jerozolimy uznała cel za osiągnięty i powróciła do Europy. Ci, którzy pozostali, musieli odpierać ataki muzułmanów.
W tym czasie okoliczności sprzyjały krzyżowcom, gdyż lokalne państwa islamskie prowadziły krwawe walki zarówno z nimi, jak i między sobą. W Europie rozumiano potrzebę wsparcia państw krzyżowców na Bliskim Wschodzie, dlatego oprócz tysięcy pielgrzymów do Ziemi Świętej podążali również rycerze mający walczyć z niewiernymi. Podjęto nawet próby utworzenia stałych wojsk krzyżowców. Tak powstała idea zakonów rycerskich. W Palestynie założono trzy najważniejsze: templariuszy, joannitów oraz Krzyżaków. O zakonach rycerskich napiszę jeszcze co najmniej jeden oddzielny wykład.
Początkowo siły krzyżowców odpierały nieskoordynowane ataki nieprzyjaciół. Nie były jednak w stanie zająć ich głównych ośrodków, aby ostatecznie zlikwidować zagrożenie. W 1144 roku upadło hrabstwo Edessy. Klęska ta stała się przyczyną zorganizowania w 1147 roku II krucjaty, która zakończyła się jednak porażką krzyżowców. Jedyną jej konsekwencją było utwierdzenie się krzyżowców w przekonaniu o wrogim nastawieniu do nich Bizantyjczyków, co przyniosło fatalne skutki w przyszłości.
W połowie XII wieku muzułmanie zaczęli odzyskiwać utracone terytoria. Na ich czele stanął znakomity wódz, sułtan Saladyn, który podporządkował sobie arabskie i tureckie państwa na Bliskim Wschodzie. W 1187 roku rozbił armię krzyżowców w bitwie pod Hattin, a następnie zdobył Jerozolimę. Krzyżowcy zdołali utrzymać jedynie kilka nadmorskich twierdz.
Sytuację na chwilę odwróciło przybycie wojsk III krucjaty. Rycerze europejscy odnieśli wprawdzie wiele zwycięstw, lecz nie udało im się ostatecznie odbić Jerozolimy i trwale zmienić układu sił na Bliskim Wschodzie. W efekcie porozumienia z sułtanem egipskim miasto na krótko odzyskał dopiero cesarz Fryderyk II w 1229 roku. Mimo to już w 1244 roku znowu znalazło się ono pod panowaniem muzułmańskim. Kolejne wyprawy krzyżowe odsuwały tylko w czasie ostateczną klęskę. Nastąpiła ona w 1291 roku, kiedy to muzułmanie zdobyli Akkę - ostatnią twierdzę krzyżowców na Bliskim Wschodzie.
Znamy już genezę tych konfliktów zbrojnych, znamy też mniej więcej ich przebieg. Dlatego chciałbym też teraz po krótce omówić mniej więcej w jakich latach działy się poszczególne krucjaty, oraz jaki był ich przebieg.
I Krucjata - 1096-1099 - Podjęta została po apelu papieża. Krucjata dotarła do Ziemi Świętej. Krzyżowcy zdobyli Jerozolimę, oraz szereg zamków i miast a także założyli swoje państwa na Bliskim Wschodzie.
II Krucjata - 1147-1149 - Na jej czele stanęli władca Niemiec Konrad Illi Francji Ludwik VII. Zakończyła się porażką, krzyżowcy ponieśli duże straty w Azji Mniejszej i nie byli w stanie
zdobyć Damaszku.
II Krucjata - 1189-1192 - Została zorganizowana po utracie Jerozolimy. Na jej czele stanęli cesarz
Fryderyk I Barbarossa, król Anglii Ryszard Lwie Serce i król Francji Filip ll. Śmierć cesarza podczas przeprawy przez jedną z rzek doprowadziła do rozpadu głównych sit. Ostatecznie zawarto z Saladynem korzystny rozejm, przywracając chrześcijanom swobodny dostęp do Jerozolimy.
IV Krucjata - 1202-1204 - Jej uczestnicy zaatakowali Konstantynopol, który po zdobyciu do 1261 r.
stał się stolicą cesarstwa łacińskiego.
V Krucjata - 1217-1221 - Po dotarciu do Ziemi Świętej wojska krzyżowców uderzyły na Egipt. Jednak podbój tego kraju nie powiódł się.
VI Krucjata - 1248-1254 - Na jej czele stał król Francji Ludwik IX. Krzyżowcy uderzyli na Egipt, gdzie władca dostał się do niewoli. Za wolność musiał zapłacić wielki okup.
VII Krucjata - 1270 rok - Na jej czele ponownie stanął Ludwik IX. Jego siły uderzyły na Tunis w Afryce Północnej. Jednak podczas oblężenia wśród rycerstwa wybuchła zaraza na którą zmarł także król. Resztki wojsk pospiesznie wycofały się do Europy.
PRZYCZYNY KLĘSKI KRUCJAT I ICH SKUTKI
Krucjaty nie były skazane na sukces, ponieważ Europa Zachodnia w XII i XIII wieku nie posiadała wystarczającej liczby ludności, aby na stałe skolonizować Bliski Wschód. Większość krzyżowców traktowała swoją podróż jako rodzaj pielgrzymki. Uczestniczyli oni w jednej kampanii wojennej, a następnie wracali do swoich domów z poczuciem spełnienia misji. Tylko nieliczni osiedlali się w Królestwie Jerozolimskim, które było jedynie małą enklawą chrześcijańską otoczoną przez ziemie muzułmańskie. Jej mieszkańcy musieli zmagać się nie tylko z wrogością miejscowej ludności, ale także z trudnym klimatem i chorobami.
Wyprawy krzyżowe przede wszystkim wzmocniły pozycję Kościoła - organizatora krucjat, między innymi dzięki temu, że uczestniczący w nich władcy podlegali jako krzyżowcy Stolicy Apostolskiej. Ponadto, instytucje kościelne zyskały na bogactwie, odkupując dobra od rycerzy wyruszających na Wschód.
Krucjaty przyspieszyły rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, handlu i żeglugi. Najbardziej skorzystały na nich włoskie miasta takie jak Wenecja, Piza oraz Genua, a także francuska Marsylia. Przejęły one od kupców arabskich i bizantyjskich pośrednictwo w handlu lewantyńskim. Założyły swoje faktorie w różnych punktach wybrzeża Morza Śródziemnego i Morza Czarnego, co pozwoliło im utrzymać kontrolę nad wymianą handlową ze Wschodem nawet po upadku Królestwa Jerozolimskiego.
Krucjaty umożliwiły Europejczykom skorzystanie z dorobku Wschodu, zwłaszcza Bizancjum. Krzyżowcy poznali inną kulturę i przenieśli jej niektóre wzorce do swoich krajów. Za ich pośrednictwem w Europie pojawiły się wschodnie tkaniny (jedwab, adamaszek) oraz dywany. Przywożono ryż, owoce orientalne, przyprawy i cukier z trzciny cukrowej.
Zmieniła się również świadomość Europejczyków. Dzięki krucjatom poznawali oni nowe kraje oraz ludy, a także nabrali odwagi, aby wyprawiać się na nieznane kontynenty. Ponadto, lata walk z muzułmanami wpłynęły na udoskonalenie sztuki wojennej i uzbrojenia. Wśród rycerstwa pojawiły się herby oraz nowe obyczaje.
Źródła:
1. Wikipedia; https://pl.wikipedia.org/wiki/Krucjata
2. historia.org.pl; https://historia.org.pl/2020/04/02/wypr ... i-krucjat/
3. Wiek V-XV w źródłach oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B Lenard, Warszawa 2003
4. HE. Mayer, Historia wypraw krzyżowych, ttum. T. Zatorski, Krakow 2008
Dziękuję wszystkim za udział w tym wykładzie. Szczególnie będę wdzięczny Jego Ekscelencji Rektorowi, jeśliby wyraził swoje zdanie na temat tego tekstu, tej pracy. Ale będę wdzięczny również za zdanie innych v-naukowców, oraz osoby interesujące się historią.
Dzisiaj przemierzyliśmy wieki historii, od XI do XIII wieku, śledząc rozwój, przebieg i konsekwencje krucjat. Przyjrzeliśmy się skomplikowanym relacjom politycznym, społecznym i religijnym, które wpłynęły na te monumentalne wydarzenia.
Krucjaty, choć pełne konfliktów i tragedii, były również czasem wielkich zmian. Wpłynęły na rozwój gospodarki, handlu, żeglugi i kultury. Pozwoliły Europejczykom na skorzystanie z dorobku Wschodu, a także na poznanie nowych krajów i ludów.
Pamiętajmy, że historia jest nie tylko opowieścią o przeszłości, ale także lekcją, z której możemy czerpać na przyszłość. Dzisiejszy wykład to tylko jeden z wielu kroków na drodze do zrozumienia naszej wspólnej historii.
Dziękuję za waszą uwagę i cierpliwość. Czekam na wasze pytania i komentarze. Do zobaczenia na kolejnym wykładzie!
