Nakło nad Notecią
Miasto królewskie lokowane w 1299 roku. Miasto Nakiel należało do starostwa nakielskiego, pod koniec XVI wieku leżało w powiecie nakielskim województwa kaliskiego.
HistoriaKluczowy gród obronny Pomorzan przy granicy z Polską w 1090 roku został zdobyty w wyniku oblężenia przez wojska polskie pod dowództwem palatyna Sieciecha przy jednoczesnym odparciu odsieczy Pomorzan z głębi kraju. W 1091 Władysław Herman z pomocą czeską bezskutecznie oblegał Nakło (czyli wcześniej Pomorzanie musieli jakoś odzyskać ten gród). To nieudane oblężenie oznaczało, że Pomorze na pewien czas usamodzielniło się od Polski.
Ostatecznie gród został opanowany przez Bolesława Krzywoustego w 1113 roku i włączony w obręb państwa Piastów, co odnotował Gall Anonim w księdze III Kroniki polskiej w 26. rozdziale zatytułowanym „Pomorani tradiderunt castrum Nakel Polonis”, czyli po polsku „Pomorzanie oddali Polakom gród Nakieł”. W 1299 roku Władysław Łokietek nadał miastu prawa miejskie. 3 marca 1393 roku książę szczeciński Warcisław VII otrzymał gród Nakło od króla polskiego Władysława Jagiełły w zamian za prowadzenie dalszej blokady lądowej państwa krzyżackiego. W czasie wojny trzynastoletniej Nakło wystawiło w 1458 roku 4 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku. Z 1507 roku pochodzi pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Nakle.
Po utworzeniu osobnego powiatu nakielskiego, stało się ono siedzibą dwóch sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego, które funkcjonowały do rozbiorów. Nakło następnie wchodziło w skład prowincji wielkopolskiej Korony Królestwa Polskiego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po rozbiorach znajdowało się w zaborze pruskim.
Zabytki i interesujące obiekty- Kościół św. Wawrzyńca – klasycystyczny z 1843 roku, rozbudowany w roku 1925
- Kościół św. Stanisława – neogotycki poewangelicki z 1886-1887
- Spichlerze z XVIII-XIX wieku – w spichrzu przy ul. Pocztowej 14 urządzono Muzeum Ziemi Krajeńskiej
- Cmentarz parafii nakielskich z grobowcami rodzin Biniakowskich i Mantejewskich, kaplicą prochową(1891) oraz starą kostnicą
- Dawne koszary klasycystyczne z pierwszej połowy XIX wieku
- Rynek z fontanną – historyczne centrum miasta, znacznie zmienione względem stanu z przełomu XIX i XX wieku; od 1871 stał tutaj pomnik Germanii rozświetlany nocą lampami naftowymi, przed II wojną światową znajdował się Ratusz, tzw. Mały Ratusz oraz Bank Komunalny; po zniszczeniach wojennych z 1945 w miejscu Ratusza powstała droga na Paterek i Poznań; od 1995 na rynku stoi fontanna z posągiem dziewczyny z konewką podlewającą kwiaty; w okresie staropolskim na terenie Rynku znajdowało się tzw. Przedmieście Św. Krzyża z drewnianą kaplicą i cmentarzem
- Plac Zamkowy – najstarsza część miasta; nakielskie stare miasto; część powstałej w średniowieczu dzielnicy żydowskiej; nieopodal placu w okresie staropolskim stał zamek ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego
- Eklektyczna zabudowa – w Nakle nad Notecią można spotkać wiele zabytkowych kamienic, w większości pochodzących z przełomu XIX i XX wieku, m.in. przy ul. Bydgoskiej, Dąbrowskiego, Hallera
- Budynek starostwa powiatowego – wzniesiony w latach 1893–1894 dla polskiej szkoły katolickiej; rozbudowany w 1912, a w 1999 przeznaczony na potrzeby urzędu starostwa powiatu nakielskiego
- Kaplica prochowa – na wysokiej skarpie pradoliny Noteci nad cmentarzem góruje kaplica z figurą Chrystusa; pochodzącą z 1891 roku budowlę wzniesiono w stylu neogotyckim; ze szczytu wzgórza, na które prowadzą schody z cmentarza rozciąga się panorama miasta
- Wieża widokowa – w parku im. Jana III Sobieskiego na wzniesieniu górującym nad pradoliną znajduje się murowana wieża widokowa z 1902 roku wzniesiona przez budowniczego nakielskiego Otto Münchaua
- Muzeum Ziemi Krajeńskiej – mieści się w dawnym spichlerzu zbożowym zbudowanym w technice szkieletowej (popularny „mur pruski”); muzeum utworzono w latach 60. XX wieku, a jego tematyka dotyczy ziemi krajeńskiej począwszy od pradziejów do czasów II wojny światowej; częścią muzeum jest kolekcja pocztówek nakielskich oraz wystawa poświęcona Klemensowi Biniakowskiemu
- Pomnik 700-lecia praw miejskich – dawny pomnik żołnierzy radzieckich, który przekształcono w 1999 roku na pomnik 700-lecia uzyskania przez Nakło praw miejskich
- Pomnik Antoniego Nadskakuły – ustawiony w parku 700-lecia Nakła obelisk ku czci nakielskiego rzemieślnika, zamordowanego 2 czerwca 1919 roku za obronę polskości
- Dąb pamięci kpt. Franciszka Czułkowskiego – przy kościele pw. św. Wawrzyńca; posadzony ku czci zamordowanego w Katyniu kpt. Franciszka Czułkowskiego
- Pomnik i kwatera wojenna Armii Radzieckiej – na cmentarzu nakielskim znajduje się kwatera poległych w walkach o Nakło i powiat wyrzyski 448 oficerów i żołnierzy Armii Radzieckiej; pomiędzy mogiłami wznosi się obelisk z czerwoną gwiazdą i pamiątkową tablicą
Obiekty hydrotechniczne – w pobliżu Nakła z Notecią łączy się Kanał Bydgoski; poziomy wód regulują śluzy: Józefinki i Nakło Wschód
- Ławeczka Józefa Piłsudskiego – odsłonięta 9 września 2018 r. Znajduje się na Rynku.
- Konik Nakielski – kopia drewnianej średniowiecznej zabawki, odnalezionej podczas prac archeologicznych prowadzonych na Placu Zamkowym w latach 60 XX wieku. Rzeźbę odsłonięto 22 września 2019 roku w ramach obchodów 720-lecia nadania praw miejskich Nakłu nad Notecią w Parku 700-lecia.
- Ława Władysława Łokietka – odsłonięta 22 września 2019 roku w ramach obchodów 720-lecia nadania praw miejskich Nakłu nad Notecią w Parku 700-lecia
