ZBROJA część II
Kasper DenhoffKolczuga – zwana inaczej pancerzem kolczym. Jest to zbroja, która według jednych źródeł historycznych została wynaleziona przez Celtów ok. V w. p.n.e., inne źródła przyjmują, iż pochodzi ze Wschodu. Niewykluczone jest, że powstała niezależnie w obu tych miejscach.
Jeśli chodzi o krój, można kolczugi podzielić na trzy podstawowe typy:
* krój rzymski - najpopularniejszy krój kolczugi, mający postać tuniki, podtrzymywanej pasem przenoszącym ciężar z barków na biodra. Większość (jeśli nie wszystkie) kolczug europejskich z okresu średniowiecza opartych było na kroju rzymskim.
* krój celtycki - z charakterystyczną "kurtynką" na ramionach. Kolczug takich używały, we wczesnym średniowieczu, ludy pochodzenia celtyckiego a także niektóre plemiona germańskie.
* krój grecki - mający postać koszulki kolczej, spinanej z na ramionach i po bokach mosiężnymi klamrami. Krój używany głównie przez wojowników bizantyjskich.
Kolczuga ma postać koszulki kolczej z rękawami, czasem z kapturem oraz płatami kolczymi osłaniającymi uda aż do kolan. Zbudowana jest z kilkunastu tysięcy małych kółek żelaznych zazwyczaj o średnicy 5-15 mm, choć znajdowano nawet kółka o średnicy do 50 mm, które są splatane w taki sposób, aby łączyć się z kilkoma sąsiednimi. Kółka tworzono z drutu, nawijanego na pręt odpowiedniej średnicy, zaś końce rozpłaszczano i nitowano lub łączono na gorąco. Generalnie w różnych epokach stosowano nieco zmodyfikowane sposoby wyrobu kolczug.
Kolczugi używano w starożytności, gdzie prócz wspomnianych Celtów wykorzystywali ją także Rzymianie (tzw. lorica hamata) oraz Persowie. W średniowieczu stanowiła jeden z podstawowych typów zbroi, w Polsce pojawiła się już w IX wieku.
Średniowieczna kolczuga europejska występowała w wielu odmianach, zaś jej krój znacznie zmieniał się na przestrzeni dziejów.
* IX-XI wiek: forma tuniki sięgającej poza kolana, rękawy do łokci, kaptur i nogawice kolcze; występują trzy rozcięcia - z przodu i tyłu ułatwiające dosiadanie konia oraz z lewej strony umożliwiające dobywanie miecza
* XI wiek: kolczuga ulega wydłużeniu, poły sięgają do połowy łydki, stosunkowo długie rozcięcie z przodu i z tyłu ułatwia dosiad konia
* XII wiek: zaczęto stosować kolczugi o długich rękawach z rękawicami kolczymi na końcu. Ochronę nóg zaczynają stanowić nogawice kolcze.
* XIII wiek, 2 poł.: kaptury kolcze stanowią oddzielny element kolczugi mocowany za pomocą rzemienia na lewym policzku
* 2 poł. XIV wieku: stosunkowo szybkie wypieranie kolczugi przez zbroję płytową, dającą znacznie lepszą ochronę ciała rycerza
* XVII wiek: w Polsce kolczuga wraca do łask, w dużej mierze dzięki wpływom wschodnim, znajduje zastosowanie wśród chorągwi jazdy pancernej (do XVIII wieku); forma uległa niewielkim zmianom, rękawy zostały skrócone (do łokci), pozostało wycięcie z tyłu i z przodu umożliwiające dosiadanie konia, czasem wręcz część tylna była krótsza od przedniej.
Ciekawostką jest fakt, iż mimo znacznego postępu technologicznego idea wykorzystania kolczugi jako elementu ochronnego powróciła w XX wieku. W 1920 roku w Polsce, w ramach 5 Pułku Ułanów sformowano pluton ułanów pancernych. Dwudziestu ułanów wyposażono w kolczugi oraz hełmy typu francuskiego wz. 1915 Adrian.
Nieprawdą jest jakoby pełna kolczuga ważyła 30 kg. Faktyczna masa pełnej kolczugi nitowanej, ze zintegrowanym kapturem i rękawicami, rzadko przekraczała 13 kilogramów.