Wojskowość Polska w XIV w.- Informacje ogólne
Wojsko za Kazimierza WielkiegoSiły zbrojne państwa oraz obowiązek służby wojskowej za panowania Kazimierza Wielkiego, zostały ujęte w normy prawne. Wcześniej opierano się na zwyczaju lub przywilejach. Zgodnie ze statutami królewskimi główną siłę militarną państwa stanowić miało pospolite ruszenie rycerstwa, składającego się z trzech warstw: z szlachty, włodyków (drobne, ubogie rycerstwo) i przedstawicieli stanu niższego, czyli z sołtysów, wójtów i nawet ze zwykłych chłopów.
Szlachta, była przeważnie najlepiej uzbrojona i często posiadała spory orszak bojowy.
Rycerz*-włodyka pełnił służbę w orszaku możnych lub w chorągwiach ziemskich. Rycerz uczyniony z sołtysa lub kmiecia pełnił funkcje podrzędne. Wszyscy ci rycerze obowiązani byli do osobistej służby wojskowej na wezwanie króla, jako posiadający większe czy mniejsze, dożywotnie czy czasowe, dzierżone dobra ziemskie na prawie rycerskim wolne od innych ciężarów państwowych. Rycerze powinni posiadać według swych najlepszych możliwości odpowiednie do swych środków uzbrojenie i poczet.
Powyższe zasady obowiązywały na wypadek zwoływania pospolitego ruszenia. W przypadku wkroczenia nieprzyjaciela na terytorium królestwa i konieczności walki z nim na własnej ziemi, obowiązywała tzw. wyprawa domowa, inaczej obrona ziemi. Powoływano też wojska w systemie wypraw z dóbr i z miast. Szlachta i mieszczanie nie mieli obowiązku stawać koniecznie osobiście, lecz zobowiązani byli do wyprawienia określonej liczby ludzi, odpowiednio do wielkości swych dóbr czy dochodów.
Za Kazimierza Wielkiego pod broń mogło być powołane pospolite ruszenie od 10 do 11 tysięcy wojska. Do tego należy dodać pachołków z taborów, a w wypadku wkroczenia nieprzyjaciela do kraju - zbrojnych chłopów i mieszczan. Na wypadek wyprawy z dóbr i miast liczba wyprawianych należy ocenić na 3500 do 4000 ludzi z całego kraju. Na wypadek wyprawy domowej całe terytorium państwa mogło wystawić do 10% ludności. Wyprawę domową ogłaszano zazwyczaj jedynie w części kraju. W 1341 roku powołano 20 000 ludzi do obrony przed najazdami tatarskimi.
Podatki na obronność wynosiły od łanu kmiecego po ćwierci żyta i po ćwierci owsa, po 12 groszy w dobrach rycerskich i biskupich, a po 24 grosze w klasztornych.
W wypadku większych wypraw król starał się o odstąpienie od dziesięciny papieskiej przez Kościół, zaciągając pożyczki i nawet sprzedając klejnoty kościelne. Kazimierz pożyczał też pieniądze od Krzyżaków pod zastaw części kraju. W ten sposób król mógł utrzymać 625 kopii najemników rocznie albo 2500 kopii na jedną dwumiesięczną wyprawę. Zazwyczaj utrzymywane było w gotowości 200 lub 300 kopii.
Organizacja wojskaCałością wojsk dowodził król, a na wypadek jego nieobecności lub niemożności dowodzenia - dostojnik mianowany przez króla.
Kopie
W pospolitym ruszeniu liczba zbrojnych w poczcie rycerskim kształtowała się bardzo różnie. Przyjmuje się, że poczet rycerza-szlachcica składał się z 2 do 4 zbrojnych. Rozróżnia się dwa rodzaje kopii: dowódczą i zwykłą. Kopia dowódcy liczyć miała od 7 do 12 koni, a zwykła - 4 do 6 koni. Dowódca mógł mieć 3 konie. Jeżeli więc kopia liczyła 4 konie, oznaczało to 3 jeźdźców, a 12 koni mogło oznaczać 5-6 jeźdźców. Poczty dowódców, dygnitarzy i wielmoży były liczniejsze. Niektórzy rycerze mieli obowiązek stawać z dwoma kopiami i 16 łucznikami, inni z jedną kopią i 4 kusznikami, jeszcze inni z trzema kopiami i 5 łucznikami lub z sześcioma kopiami i 12 kusznikami. Były to poczty liczące od 5 - 9 ludzi, a niekiedy 18, być może więcej.
Chorągwie
Z poszczególnych pocztów formowano chorągwie. Te dzieliły się na: ziemskie i rodowe. Trzecią grupę stanowiły chorągwie zaciężne. Te ostatnie używane były przede wszystkim jako stałe załogi grodów przygranicznych.
Chorągwie ziemskie (królewskie) składały się ze średniej i drobnej szlachty określonego terytorium, a także z wójtów i sołtysów dóbr królewskich i kościelnych lub też z sołtysów tych wsi szlacheckich, których posiadacze stawali pod daną chorągwią. Chorągwie rodowe wystawiali możnowładcy. Każdy rycerz miał prawo wyboru chorągwi (ziemskiej czy rodowej swego okręgu), w jakiej chciał odbyć wyprawę.
Chorągwiami ziemskimi dowodzili dygnitarze danych ziem, lub wyznaczeni przez króla rycerze, rodowymi - możnowładcy, którzy je formowali, chorągwie zaciężne miały za dowódców tych, którzy je królowi przyprowadzali jako zorganizowaną całość, albo osoby wyznaczone przez monarchę.
Pospolite ruszenie
Pospolite ruszenie w potrzebie powoływał król i na jego rozkaz starostowie wzywali rycerstwo bądź na Expeditio Generalis, bądź na wyprawę mniejszą. Na czele wojsk wyprawy mniejszej stawał zazwyczaj starosta danej ziemi. Starostowie ziemi mieli też uprawnienia zwołać pospolite ruszenie swej ziemi bez rozkazu królewskiego. Starostom podlegały też w tym czasie grody obronne i oni mianowali w nich dowódców.
Jeżeli wyprawa obejmowała cały kraj, to na polecenie królewskie pospolite ruszenie zbierało się w swych ziemiach, a stamtąd pod wodzą właściwych dygnitarzy: starostów, później kasztelanów i wojewodów, maszerowano do miejsca koncentracji.
Powinności wojskowe w granicach państwa były obowiązkiem bez wynagrodzenia. Służba wojenna poza granicami była płatna. Statuty Kazimierzowskie przewidywały jednak, że szlachta może służyć poza granicami kraju walczyć bez wynagrodzenia, gdy zostanie uproszona przez króla.
Statut Kazimierzowski nie określał wysokości opłaty. W późniejszych czasach szlachta, wyjednywała u królów coraz korzystniejsze zobowiązania wobec siebie. Ludwik Węgierski wystawił w Budzie w roku 1355 przywilej, gdzie obiecał rycerstwu polskiemu dać odszkodowanie za wszelkie straty, jakie poniosą uczestnicy wypraw zagranicznych, a w 1374 roku, w Koszycach, przyrzekł, że jeżeli podczas wyprawy zagranicznej szlachcic dostanie się do niewoli, to monarcha go wykupi. Dalsze przywileje otrzymała szlachta też w czasach Jagiełły.
Oblężenie- przełom XIV/XV w.Przeprawa przez rzekę na moście ruchomym- koniec XIV w.Rycerz*- pamiętać należy, że znaczna część wojska nie należała do rycerstwa, byli to konni strzelcy, lub "wieczni giermkowie", którzy nigdy nie otrzymali pasowania.