Szabla (ang. sabre, ros. sablja, niem. säbel, fr. sabre, weg. szablya – wym. so'bjo) – długa sieczna broń biała. Wyróżnia się jednosieczną, wygiętą głownią. Klinga szabli może być w części sztychowej poszerzona, czyli mieć ukształtowane tzw. pióro, zaczynające się zazwyczaj wyraźnym uskokiem na tylcu głowni (tzw. młotkiem), rzadziej – poszerzające się płynnie, bez uskoku. W niektórych egzemplarzach tylec pióra może być ostrzony (mówimy wówczas o szabli z piórem dwusiecznym). Przeznaczona do zadawania cięć i sztychów (pchnięć). Szabla jest wyraźnie różna od miecza (miecz ma prostą, obosieczną klingę).
Miecz
Ślady broni siecznej o wygiętej głowni spotykane były już w starożytnej Persji, Egipcie, Asyrii, Chinach – czyli zasadniczo na obszarze Azji Środkowej. Można przypuszczać, że pierwowzory szabli powstały w Chinach, gdzie były odpowiednie warunki – wyspecjalizowani płatnerze i bogate rudy żelaza.
Szabla typu wschodniego
Szabla pojawiła się w Europie w średniowieczu, w czasie wędrówek ludów na początku V wieku. Jednak do powszechnego przyjęcia jej do uzbrojenia doszło stosunkowo późno (mimo przykładów jej skuteczności, np. bitwa pod Legnicą w 1241 r., gdzie Mongołowie pokonali polskie rycerstwo), bo dopiero od XIV wieku na Węgrzech i Rusi Kijowskiej. W Polsce szabla przed XVI wiekiem była używana sporadycznie, częściej jako broń plebejska, niż szlachecka.
Walka na szable
Szabla zaczęła zastępować używany w Polsce miecz dopiero od końca XV wieku. Decydującymi czynnikami były:
* zagrożenie ze strony używających (ze znaczną skutecznością) szabel Tatarów i Turków od południowych i wschodnich granic,
* bliższe kontakty z Litwą i Rusią, gdzie szabla stanowiła już znaczący składnik uzbrojenia od XV wieku,
* kontakty polsko-węgierskie (zwłaszcza po wyborze Ludwika Andegaweńskiego na tron polski), dzięki którym do Polski dotarły duże ilości orientalnego wyposażenia zdobytego podczas wojen z Turkami,
* rozwój broni palnej, wypierający opancerzone, ciężkie, niezbyt mobilne rycerstwo walczące mieczami na rzecz lekkich, zwrotnych formacji jazdy wzorowanych na wschodnich najeźdźcach
* zmiany w europejskiej sztuce wojennej, coraz częściej angażującej oprócz rycerstwa także formacje pieszych i konnych najemników, posługujących się odmiennymi od rycerstwa typami broni.
Pojedynek
Osobną sprawą był coraz bardziej nasilający się wpływ kultury orientalnej na szlachecką sztukę, obyczajowość i ideologię. Na dworach szlacheckich pojawiły się wschodnie kobierce, uzbrojenie ochronne, łuki z sajdakami – i szable, często zdobyczne, tureckie lub perskie. Kult szabli jako jedynej broni godnej polskiego szlachcica stał się na tyle silny, że aż do XIX wieku szabla była uważana za symbol sarmatyzmu, tradycji i starożytnego pochodzenia szlachty polskiej.
Szabla typu węgierskiego „Batorówka”
Szabla węgiersko-polska tzw. Batorówka, która była pierwszą powszechnie używaną szablą w Polsce, została spopularyzowana wraz ze wstąpieniem na tron Rzeczypospolitej wspaniałego króla wojownika Stefana Batorego (1575-1586).
Batorówka
Szable węgierskie
Stanowi ona formę przejściową od miecza do szabli klasycznej. Klasyczna szabla pochodzenia węgierskiego, którą zaczęto wytwarzać w Polsce miała rękojeść otwartą, lekko pochylony trzon obciągnięty skórą, głowicę w kształcie migdała i charakterystyczny długi jelec z wąsami.
Szabla batorówka
Szabla husarska z XVII w.
Szabla husarska – polska szabla bojowa o zamkniętej rękojeści, zwana także pałaszem krzywym lub szablą czarną. Skrystalizowaną formę osiągnęła w połowie XVII wieku na bazie szabli węgierskiej (tzw. typu II), którą sprowadził do Polski król Stefan I Batory.
Szabla husarska
Głownia szabli husarskiej
Szable husarskie
Szablą można wykonywać cięcia bezpośrednie lub zamachowe z łokcia i z ramienia, a w obronie wszystkie zasłony statyczne. Można nią również wykonać wszystkie najważniejsze cięcia – zarówno te, do których nadają się najlepsze zachodnioeuropejskie szable, jak i te, które można wykonać tylko szablą wschodnią lub mieczem japońskim, słusznie więc uznawana jest za najlepszą kawaleryjską szablę świata.
Szabla husarska z XVII w.
Zdobiona karabela
Karabela – lekka i często ozdobna szabla szlachty polskiej o otwartym jelcu i rękojeści ukształtowanej na wzór głowy orła, nie przeszkadzająca w walce. Doskonale sprawdzająca się w walce pieszej, stąd noszona często przy stroju codziennym, a zatem zwykle bogato zdobiona.
Głownia karabeli z widocznym herbem Pogoni
Karabela
Szabla była charakterystyczna dla sarmatyzmu - polskiej kultury artystycznej II połowy XVII i XVIII wieku. Broń wywodziła się z Turcji jednak w wyniku wielowiekowego użytkowania przez szlachtę polską uzyskała lokalny charakter.
Karabela z pochwą z XVII w.
Karabele typu polskiego
Napisane: 04 paź 2011, 16:21
