Konkurs "Klejnoty Korony" II Edycja

[Miguel de Catalan]

Wielmożni Państwo,
Drodzy Mieszczanie,
Szanowna Szlachto,
Mili goście zagraniczni,
Tak jak obiecywałem, że rozruszam nasz kraj i że będę aktywnym Królem tak zamierzam się z tego wywiązać. W moim programie na elekcji mówiłem o wielu konkursach. To jest jeden z nich. Właściwie to nic nowego. Po prostu druga edycja konkursu stworzonego przez Śp. Henryka Mikołaja Hrychowicza. Zasady są takie jak poprzednio. Prezentujemy zabytki z epoki I RP. Wstawiamy krótki opis obiektu oraz jego grafikę. Konkurs wygra ten uczestnik, który przedstawi najwięcej takich "Klejnotów Korony". Warunkiem podstawowym jest by każdy przedstawiany obiekt powstał przed rokiem 1700. Przedstawione budynki nie mogą powtarzać się z tymi, które zostały pokazane w 2019 roku.

Czas trwania konkursu : 1 sierpnia 2021.
Ogłoszenie zwycięscy dnia następnego tj. 02.08.2021r.

Nagrody : I miejsce 30 000 DPL, II miejsce 15 000 DPL i III miejsce 5 000 DPL.
Wszyscy uczestnicy zostaną również wyróżnieni za promocję kultury i zaangażowanie w życie społeczne kraju. Serdecznie zapraszam.

Przykład prezentacji.

Zamek w Janowcu
Zamek powstał w latach 1508–1526 w stylu późnogotycko-renesansowy z inicjatywy Mikołaj Firlej, późniejszy starosta kazimierskiego. Budowę ukończył jego syn, wojewoda ruski Piotr Firlej.

Zamek usytuowany na wysokiej skarpie wiślanej ma charakter obronny. Mocno ufortyfikowany przez basteje wysunięte przed linię murów. Miał możliwość prowadzenia ostrzału wzdłuż obwarowań. W latach 1565–1585 został przebudowany w stylu późnorenesansowo-manierystycznym. W 1656 został ograbiony i spalony podczas najazdu Szwedów. Następnie odbudowany i rozbudowany w stylu barokowym przez rodzinę Lubomirskich, w których posiadaniu znajdował się do pierwszej połowy XVIII wieku. W 1783 Jerzy Marcin Lubomirski przegrał zamek w karty. Jego nowym właścicielem został Mikołaj Piaskowski. Jednak ani on, ani kolejni właściciele (m.in. Osławscy) nie byli w stanie utrzymać zamku. Sprzedali całe wyposażenie (nawet marmury zostały zdjęte ze ścian), a zamek został opuszczony i popadł w ruinę.

Źródło

[Miguel de Catalan]

Pałac Czartoryskich w Puławach

Pierwszy barokowy pałac o charakterze pół obronnym wzniósł w Puławach w latach 1671-1679 marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski. Pałac zaprojektował holenderski architekt Tylman z Gameren. Budowla miała kształt prostokąta z czterema alkierzami w narożach, przygotowana była do pełnienia funkcji obronnych. Z tej fazy obiektu zachowała się, w stanie zbliżonym do pierwotnego, siedemnastowieczna barokowa sień wejściowa z zachowaną oryginalną kolumnadą oraz formą i wystrojem sklepienia. Powstał wówczas także pierwszy ogród, o którym wiadomo, że poniżej skarpy znajdowały się alejki i regularne partery dywanowe. W 1706, kiedy Puławy stały się własnością rodu Sieniawskich, wojska szwedzkie podczas wojny północnej zniszczyły pałac i jego otoczenie.

[Beata Adrianna Zep]

Zamek w Iłży
Zamek powstał prawdopodobnie z inicjatywy biskupa Krakowskiego Jana Grota herbu Rawicz. Zbudowany został prawdopodobnie w latach 1326-1347.

W 1501 roku na zamku zatrzymał się król Aleksander Jagiellończyk, a w roku 1511 król Zygmunt Stary. Zamek odnowił na początku XVI wieku biskup Jan Konarski, a na renesansową rezydencję przebudował go około roku 1560 biskup Filip Padniewski, ozdabiając mury i wieżę bramną attykami, a stołp nakrywając wysokim reprezentacyjnym hełmem. W XVII wieku zamek rozbudował biskup Marcin Szyszkowski. Rozebrano budynki gotyckie i wzniesiono w ich miejscu zabudowania o planie regularnym. W miejscu przedzamcza zbudowano zamek dolny. Zbudowano mury kurtynowe i dwie basteje ze strzelnicami kluczowymi oraz dzieło obronne od północy. W 1588 roku pożar zniszczył zamek, w związku z czym ponownie go zmodernizowano.

W 1 połowie XVII wieku wzmocniono fortyfikacje oraz rozbudowano budynki gospodarcze na zamku dolnym. Zbudowano także beluard broniący bramy wschodniej, kurtynę północną i nową (trzecią) basteję północno-zachodnią. W 1607 roku zatrzymał się na zamku przez trzy dni król Zygmunt III Waza. W 1637 roku na zamku spotkał się Władysław IV ze swoją późniejszą małżonką Cecylią Renatą. Podczas tzw. potopu zamek po krótkiej obronie zajęli Szwedzi w dniu 17 września 1655 roku. W związku ze zniszczeniami zamek zaczęto odnawiać w 1656, jednak już w 1657 roku kolejnych zniszczeń dokonali żołnierze księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego. Po tych zniszczeniach zamek odnowiono w roku 1670.

[Jan Heweliusz]

Zamek w Baranowie Sandomierskim

Późnorenesansowy zamek w Baranowie Sandomierskim, został zbudowany wedle projektu Santi Gucciego w latach 1591–1606. Ze względu na podobieństwa zwany jest małym Małym Wawelem. Był siedzibą rodu Leszczyńskich h. Wieniawa.
Perła architektury renesansowej – forteca w Baranowie Sandomierskim położona jest w nizinie dolnej Wisły. Pierwotny rycerski dwór obronny w miejscu dzisiejszego dziedzińca, o którym Długosz pisał, że w XV stuleciu należał do rodziny Baranowskich herbu Grzymała. U schyłku wieku dwór ten, lub wieża mieszkalna, przeszedł na własność Kurozwęckich herbu Poraj, najbogatszego wówczas rodu w Małopolsce. Następnymi właścicielami był ród Górków z Wielkopolski. W 1578 roku Stanisław Górka sprzedał zamek Rafałowi Leszczyńskiemu herbu Wieniawa, który wybudował tu dwór renesansowy na planie prostokąta stanowiący dziś część zachodnią zamku.

Andrzej Leszczyński – wojewoda brzesko-kujawski rozbudował zamek dobudowując dziedziniec z renesansowymi krużgankami wokół nowych budynków i założył bibliotekę. Zamek odwiedzał prawdopodobnie król Stefan Batory. Około 1620 roku murowany zamek został otoczony niezachowanymi ziemnymi fortyfikacjami bastionowymi. Ostatnim właścicielem z rodu Leszczyńskich był Rafał – ojciec Stanisława Leszczyńskiego – króla Polski.

Kolejnym właścicielem był Dymitr Jerzy Wiśniowiecki (w latach 1677–1682), później książę Józef Karol Lubomirski herbu Śreniawa (1683–1720). Pod koniec XVII wieku dobudowano do zewnętrznej części skrzydła zachodniego barokową galerię zdobioną stiukami.

[Jan Heweliusz]

Pałac Mirów w Książu Wielkim

Pałac Mirów był rezydencją szlacheckiego rodu Myszkowskich. obiekt zbudowany został w XVI wieku w Książu Wielkim i częściowo nadbudowany w XIX wieku.

Pałac został zaprojektowany i zbudowany w latach 1585–1595 wg projektu włoskiego architekta Santiego Gucciego. Zleceniodawcą był biskup krakowski Piotr Myszkowski oraz jego bratanek i spadkobierca Piotr Myszkowski, pełniący w późniejszym okresie funkcję kasztelana wojnickiego. Pałac zbudowano na planie prostokąta z ryzalitami na osi obu elewacji i bocznymi aneksami mieszczącymi wewnątrz schody. Całe założenie, którego centralną częścią jest pałac oparto na osi wytyczonej na linii wschód-zachód, która biegła w kierunku kościoła augustianów w Książu. Obiekt pałacowy wraz z kaplicą i biblioteką znajdował się na wydłużonym prostokątnym tarasie, zakończonym parą bastionów na zachodnich narożnikach od strony miasta. Na zboczu w kierunku miasta, ukształtowano nieistniejący już geometryczny ogród z układem tarasów. Parter i I piętro zostały ozdobione jednolitą rustyką - taką samą jak na Kaplicy Myszkowskich przy kościele Dominikanów w Krakowie. Obramienia okienne dekorowane są herbem Jastrzębiec, którym posługiwali się Myszkowscy.

Od 1601 roku istniała Ordynacja Pińczowska i pałac „Na Mirowie” (nazwa wywodziła się od starszej siedziby Myszkowskich w Mirowie) pełnił funkcję jednej z jej głównych siedzib. W roku 1729 pałac po wymarciu Myszkowskich majątek przeszedł w ręce rodziny Wielopolskich.

[Jan Heweliusz]

Zamek w Pińczowie
Pierwsza wzmianka o castrum Pandziczow (zamku pińczowskim) pochodzi z dokumentu z 1400. Między 1424 a 1428 Pińczów wraz zamkiem kupił biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki dla swego brata Jana Głowacza. Oleśniccy w miejscu starej budowli wznieśli nowy zamek, którego budowa trwała 30 lat i pochłonęła znaczne sumy.

Zamek wzniesiono z olbrzymich, starannie obrobionych ciosów, w górnych partiach stosując cegłę, na planie czworoboku, gdzie głównym członem zamku, był potężny dwukondygnacyjny donżon zbudowany na planie prostokąta. Bryła budowli została wzbogacona narożnymi wykuszami a na osi elewacji umieszczono większy wykusz, którego podstawa była dodatkowo wzmocniona czterema skarpami. Po przeciwnej stronie wzniesiono dwie kwadratowe wieże o różnej wysokości. W sąsiedztwie większej wieży znajdowała się brama wjazdowa, na piętrze której mieściła się kaplica. Wjazd do zamku prowadził most wsparty na czworokątnym filarze kamiennym, postawionym na stoku wzgórza.
Kolejnymi właścicielami byli Oleśniccy, Myszkowscy, oraz Wielopolscy.

Zarówno architektura zamku jak i ogólna koncepcja architektoniczno – przestrzenna zespołu bez wątpienia nawiązywała do północnowłoskiego manieryzmu, który charakteryzował dzieła Santi Gucciego.

Rezydencja pińczowska składała się z górnego, właściwego zamku zgrupowanego wokół niewielkiego dziedzińca oraz dolnego reprezentacyjnego przedzamcza z większym dziedzińcem otoczony oficynami z basztami w narożach i ziemnymi fortyfikacjami. Na stokach i u podnóża cypla, na którym wznosił się zamek oraz przedzamcze, znajdował się obszerny zwierzyniec otoczony nieregularnym wielobokiem muru, wzmocnionym obronno – dekoracyjnymi wieżyczkami. Między zwierzyńcem a miastem rozciągał się ogród o czterech kwaterach, otoczony murem z pawilonami ogrodowymi w narożach. Cały ten zespół architektoniczno - przestrzenny tworzył wraz z przylegającym miastem harmonijną całość, gdzie akcentem zamykającym całą kompozycję, stała się fontanna na środku rynku.

[Katarzyna Radziwiłłówna]

Pałac Krasińskich w Warszawie

Pałac wzniesiono w stylu barokowym w latach 1677–1695 dla wojewody płockiego Jana Dobrogosta Krasińskiego, a autorem jego był architekt Tylman z Gameren. Budowę rozpoczęto wiosną 1677 i do 1682 gotowy był w stanie surowym korpus główny. W marcu 1699 roku w czasie karnawału na balu w pałacu brał udział król August II Mocny, a następnie odbyła się w nim uroczystość z okazji podpisania pokoju w Karłowicach. Dekorowanie wnętrz przerwała III wojna północna i obrabowanie pałacu przez Szwedów w 1702 roku. Po śmierci Dobrogosta pałac przeszedł w 1717 roku na własność jego wnuka starosty opinogórskiego Błażeja Krasińskiego. W 1763 roku jedynym właścicielem stał się biskup kamieniecki Adam Krasiński.

W dniu 5 grudnia 1765 pałac został zakupiony przez Rzeczpospolitą na siedzibę Komisji Skarbowej Koronnej i wtedy też przeprowadzono remont i ostatecznie zakończono dekorowanie wnętrz wg projektu Jakuba Fontany. Od tej pory nosił nazwę pałacu Rzeczypospolitej. W 1766 Ogród Krasińskich udostępniono publiczności. W grudniu 1782 roku pałac spłonął. Po pożarze, który strawił dużą część wnętrza, pałac został do grudnia 1783 roku odbudowany według projektu Dominika Merliniego. Podczas tych prac pokryto dach blachą w miejsce dachówki i zlikwidowano lukarny w elewacjach bocznych. W 1796 wyłożono w nim księgi do złożenia podpisów poddańczych po hołdzie oddanym królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi II.


źródło

[Ludwik Potocki Catalan]

Ratusz w Zamościu

Ratusz w Zamościu to manierystyczno-barokowy, główny budynek na zamojskim Starym Mieście. Znajduje się w północnej pierzei Rynku Wielkiego, po stronie zachodniej, jest nieco wysunięty do środka rynku. Posiada 52-metrową wieżę zegarową oraz szerokie, wachlarzowe schody.

Budowę pierwszej formy ratusza rozpoczęto w roku 1591. Początkowo, jego frontowa elewacja nie była wysunięta do środka rynku, tak jak jedynie wieża, ale na linii kamienic północnej pierzei rynku; ponadto podobnie jak kamienice posiadał po tej stronie podcienia. Na początku XVII wieku (ok. 1605 r.) wieżę, której groziło zawalenie, umocniono dodatkowo solidnymi skarpami.

Większych zmian, opracowanych przez Jana Jaroszewicza i Jana Wolffa, dokonano podczas przebudowy w połowie XVII wieku (w latach 1639–1651) – został wówczas rozbudowany (na sąsiednich od wschodu i zachodu parcelach oraz do środka rynku) i podwyższony (dobudowano trzecią kondygnację), ozdobiono go attykami, małymi wieżyczkami w narożach oraz różnymi ornamentami w stylu manierystycznym. Jego wystrój uzupełniono łagodnymi pilastrami oraz pustymi niszami między oknami obu pięter i na attykach, również typowymi dla manieryzmu, z arkadą w formie muszli (poza niszami drugiego piętra). Oddzielony został ponadto od kamienic po stronie zachodniej – powstała tym samym obecna ulica Ratuszowa. Dzięki temu posiadał podcienia nie tylko od strony Rynku Wielkiego (od frontu), ale też po obu bokach. Podwyższono również jego wieżę, o kształcie typowym dla takich budynków z okresu renesansu, tj. z czterema bokami w dolnej części oraz ośmioma w górnej. Ratusz pełnił wówczas funkcję nie tylko urzędową, ale także handlową.

[Ludwik Potocki Catalan]

Twierdza Zamość

To fortyfikacje otaczające Zamość zbudowane w latach 1579–1618 na zlecenie Jana Zamoyskiego. Wielokrotnie przebudowywane, w tym najbardziej kompleksowo w latach 20. XIX w. Jedna z największych twierdz Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a następnie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. W swojej historii przeszła 5 oblężeń. Pierwszym z nich była obrona przed wojskami kozacko-tatarskimi w czasie powstania Chmielnickiego. Drugie, to oblężenie szwedzkie z 1656, trzecie było oblężenie wojsk Księstwa Warszawskiego, mające na celu odbicie Zamościa z rąk austriackich w 1809 roku. Najdłuższym, zarazem czwartym oblężeniem trwającym aż 10 miesięcy, było rosyjskie oblężenie w 1813 roku. Po raz ostatni, czyli piątym, Zamość bronił się w czasie powstania listopadowego, kiedy to jako ostatni punkt oporu w ogóle w swej historii uległ Rosjanom. Zaś szturmem Forteca została zdobyta tylko raz, i to przez wojska polskie, w 1809 roku. Zlikwidowana została w 1866 roku.

Budowa twierdzy związana była z założeniem przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego nowego miasta – Zamościa na terenie dawnej wsi Skokówka w rozwidleniu rzek Wieprzec (obecnie Topornica) i Kalinowicy (obecnie Łabuńka), prawego dopływu Wieprza. W akcie lokacyjnym wydanym 3 kwietnia 1580 roku w Jarosławcu nowe miasto nazwano „Zamoście nad Wieprzcem”. Miało ono stanowić centrum administracyjne utworzonej w 1589 roku ordynacji zamojskiej, a także pełnić rolę dużego ośrodka rzemieślniczo-handlowego oraz okazałej rezydencji magnackiej.
Zarówno fortyfikacje, jak i miasto zostały zaprojektowane przez włoskiego architekta Bernardo Morando, który zdecydował o tej lokalizacji Zamościa. Dzięki temu miasto leżało na skrzyżowaniu dwóch ważnych szlaków handlowych: jeden biegł z Lublina do Lwowa, a drugi z Rusi przez Sandomierz do Krakowa. Stworzyło to również dogodne warunki do obrony, gdyż dzięki spiętrzeniu wód Topornicy i Łabuńki utworzono zalew zabezpieczający miasto od południowego zachodu, poza tym rzeki umożliwiały napełnienie fos okalających mury od północnego wschodu.
Prace fortyfikacyjne rozpoczęto od zmierzenia długości obwodu miasta, który na początku XVII w. liczył 2500 m. Kolejno rozpoczęto kopanie fos, a z wydobytej ziemi usypano wały kurtyn i bastionów. Fosy miały szerokość kilkunastu metrów i głębokość od 6 do 7 m.
Już w 1579 roku, jeszcze przed lokacją miasta, postawiono zamek (pozbawiony walorów obronnych, faktycznie stanowił rezydencję pałacową), choć fortalicjum w widłach Łabuńki i Topornicy wymieniane było wcześniej. Następnie zaczęto budować kolejne elementy systemu obronnego: arsenał w 1582 roku, Bramę Lubelską przed 1588 roku (wiadomo, że w tym roku ją zamurowano na pamiątkę wprowadzenia przez nią do Zamościa jako jeńca pretendenta do polskiego tronu, arcyksięcia Maksymiliana Habsburga), Bramę Lwowską w 1599 roku i Szczebrzeską, już po śmierci Moranda, zaprojektowaną przez Błażeja Gocmana i ukończoną w 1603 roku. Całość prac fortyfikacyjnych dokończył dopiero w 1618 roku wybitny artylerzysta i fortyfikator wenecki Andrea dell’Aqua. Pomagali mu w tym Jan Wolff i Jan Jaroszowic. Wówczas to twierdza uzyskała ostateczny kształt siedmioboku z 7 bastionami (z których pozostał do dzisiaj tylko bastion VII) na narożach, oddalonymi od siebie o około 200 m, gdyż taki był zasięg ówczesnej artylerii.

[Ludwik Potocki Catalan]

Synagoga w Zamościu

Synagoga znajdująca się na Starym Mieście w Zamościu przy ulicy Ludwika Zamenhofa 9, dawniej zwanej ulicą Żydowską. Jest najlepiej zachowaną późnorenesansową synagogą w Polsce.
Synagoga została zbudowana w latach 1610-1620, z inicjatywy Żydów sefardyjskich. W drugiej połowie XVII wieku, do ścian północnej oraz południowej dobudowano dwie przybudówki, mieszczące babińce. W XVIII wieku dodano przedsionek łączący synagogę z domem kahalnym.
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu, w stylu polskiego, późnego renesansu. Po dobudowaniu babińców, plan przybrał formę prostokąta o wymiarach 11,6 na 12,2 metra. Budynek centralny wieńczy grzebieniasta attyka, zasłaniająca tzw. dach pogrążony.

W obniżonej w stosunku do ulicy, głównej sali modlitewnej, prowadzi oryginalny, kamienny renesansowy portal. W jej wnętrzach, na ścianie wschodniej zachował się pochodzący z pierwszej połowy XVII wieku, późnorenesansowy Aron ha-kodesz. Na ścianach i sklepieniach bogata stiukowa i sztukateryjna dekoracja z cennymi rozetami i malowidłami, na których widać inskrypcje w języku hebrajskim oraz wystylizowane Drzewo Życia.

Sklepienia udekorowano tzw. typem kalisko-lubelskim, czyli takim samym jak sklepienia nawy głównej katedry Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu. Babińce otwarte na salę główną kilkoma, okratowanymi oknami.

Do dnia dzisiejszego nie zachowała się stylizowana, altanowa, kuta bima zwieńczona koroną na Torę. Została ufundowana przez Samuela Barzela w 1787 roku. Oprócz bimy w synagodze znajdował się bardzo bogaty ruchomy sprzęt liturgiczny oraz dekoracje m.in. dziewięcioramienna chanukija, puszki bractwa pogrzebowego, ozdobne świeczniki z orłami, pozłacane, srebrne korony, hafty synagogalne z pierwszej połowy XVIII wieku oraz inne. Na sufitach wiszą wielkie zrekonstruowane żyrandole.