Katedra św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie
W okresie przed chrystianizacją Litwy w miejscu katedry stała świątynia poświęcona Perkunowi. W podziemiach istnieją zachowane do dzisiaj pozostałości ołtarza ofiarnego z tego okresu, o dostęp do których zabiegają litewscy rodzimowiercy.
Pierwsza katedra
Początki katedry wileńskiej są przedmiotem kontrowersji, ponieważ nie jest bezsprzecznie udowodnione, że katedra istniała w 2 poł. XIII w., gdy w 1251 r. książę Mendog przyjął w Nowogródku chrzest, a w 1253 r. wyświęcony został na biskupa misyjnego Litwy Chrystian. Być może wtedy mogło zostać rozpoczęte wznoszenie pierwszej świątyni, jednak znalezione pozostałości fundamentów pod dzisiejszą katedrą nie potwierdzają tego w sposób bezsprzeczny. O istnieniu w tym miejscu jakiejkolwiek chrześcijańskiej świątyni nie ma także żadnych wzmianek w źródłach (samo Wilno jest wymienione po raz pierwszy dopiero w 1323 r.). Jeśli jednak budowla ta powstała, to najprawdopodobniej po odejściu Mendoga od chrześcijaństwa w 1261 r. budowlę tę (być może jeszcze nieukończoną) zburzono.
Katedra gotycka
Potwierdzoną w źródłach pisemnych świątynię rozpoczęto budować po 1386 r. gdy chrzest przyjął książę Jagiełło, a w 1387 r. powstało biskupstwo wileńskie. Katedrę, której nadano wezwanie św. Stanisława, patrona Polski, wzniesiono na miejscu dawnej świątyni pogańskiej, na terenie Zamku Dolnego. Katedra Jagiełły spłonęła w 1399 r., jednak w 1419 roku została zakończona jej odbudowa przez Witolda (rok wcześniej pochowano tam jego żonę Annę). W odbudowanej po raz kolejny katedrze gotyckiej pochowano wielkiego księcia Witolda, a w 1506 r. króla Aleksandra Jagiellończyka. W pierwszej połowie XVI w. rozpoczęto gruntowny remont katedry (m.in. umieszczono dzwonnicę w baszcie obronnej Zamku Dolnego), zniweczony jednak następnym pożarem (1530).
Katedra renesansowa
Po pożarze w 1530 roku, na polecenie króla Zygmunta I Starego rozpoczęto odbudowę katedry, tym razem w stylu renesansowym. Pracami budowlanymi pod nadzorem biskupa Jana Ochstata kierował Bernardinus de Gianottis, które to prace ukończono w 1538 roku (brał w nich udział prawdopodobnie także Giovanni Cini). W 1547 r. w kaplicy Wołłowiczowskiej (dawnej Królewskiej) miał miejsce potajemny ślub Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny (później w katedrze pochowanej). W 1573 roku biskup Walerian Protaszewicz-Suszkowski urządził w północnej nawie nowy grób księcia Witolda, a królowa Polski Bona Sforza wzniosła mu pomnik w stylu renesansowym. W 1610 r. nastąpił pożar, który znacznie uszkodził katedrę.
Katedra barokowa
Król Zygmunt III Waza nakazał odbudowę przeznaczając na ten cel 4 tys. złotych. Budowę prowadzono z przerwami, spowodowanymi zarazami, w latach 1612-1632. Wzniesiono wtedy dwie symetryczne wieże, z których jedną wkrótce rozebrano. W tym też czasie zbudowano kaplicę św. Kazimierza (autorstwa Constantina Tencalli, wzniesionej w latach 1623-1636 i poświęconej pochowanemu w niej synowi Kazimierza Jagiellończyka – św. Kazimierzowi, patronowi Litwy). Wzorowana na o sto lat wcześniejszej kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, pięknie dekorowana, wykonana z czarnego i białego marmuru, ozdobiona posągami Jagiellonów, stanowi do dziś ozdobę wileńskiej świątyni. W 1648 roku złożono w kaplicy św. Kazimierza serce króla Władysława IV. Kolejne zniszczenia katedry przyniosła wojna z Moskwą, podczas której najeźdźcy po zdobyciu Wilna zamienili katedrę w stajnię. Po oswobodzeniu miasta w 1660 roku, katedrę odnowiono po 1666 roku. W 1686 roku biskup Kotowicz wzniósł nowy ołtarz główny. Katedra została uszkodzona przez Szwedów w 1706 r.
W kościele znajduje się sześć kaplic.
Pochowani tutaj są także królowie, królowe Polski i Wielcy książęta i Wielkie księżne Litwy.
Nagrobki swe posiadają także ważni obywatele i mieszkańcy Wilna.
Zapraszamy.
